عوامل آزادی فکر در قرآن و بررسی موانع درون‌دینی و برون‌دینی آن و ارائۀ راهکارها از نهج البلاغه

این پژوهش بررسی و ارائه سندی از جایگاه آزادی و رهایی فکر در مسیر اعتلای فکری و عقلانی در قرآن است. بدین منظور، آیات قرآن به آیات رهایی‌بخش و آیات مربوط به اسارت‌ آفرینی به ‌عنوان عوامل و موانع درون‌دینی تقسیم ‌بندی شده‌اند. همچنین موانع برون‌دینی نیز در زمینۀ فرهنگی و معرفت دینی ارزیابی می ‌شوند. جهت برون رفت از موانع، راهکارهایی از نهج البلاغه ارایه می گردد. روش پژوهش، روش تحلیل مفاهیم، روش استنتاجی است. بر این اساس، عوامل آزادی فکر باعث اعمال اختیاری و فضایلی چون گذشت و تقوا موجب رهایی از اسارت‌های درونی و رذایل اخلاقی و سبب آزادی وتوسعه فکر می‌گردد. همچنین برای دفع و رفع موانع درون‌دینی، همچون تقلیدکور و عدم پیروی از عقل، راهکار مناسب را عبرت‌پذیری از گذشتگان، تبعیت کردن از عقل، در برابر رفتارهای جاهلانه، شک، تردید، شبهه، فریب‌کاری و ارتداد و رهایی از تبعیت از هوای نفس می ‌داند. موانع برون‌دینی شامل نوع معرفت دینی در دوره‌های مختلف و چگونگی استنباط آیات از متون اسلامی است. موانع فرهنگی نیز موجب سلب آزادی فکر می ‌شوند. راهکارهای ارایه شده از نهج البلاغه، سبب عبور از این موانع و معرفت بیشتر و تقویت پایه های ایمان شده و راه وصول به یقین را  نیز میسر می ‌سازد.

factors of freedom and emancipation of thought in qur’an; investigating its intra-religious and extra-religious obstacles and providing solutions from nahj al-balaghah

this research examines and provides a document on the place of freedom and thought freedom in the path of intellectual elevation in the qur’an. for this purpose, the verses of the qur’an were divided into liberating verses and verses related to enslavement as obstacles within the religion. on the other hand, external religious obstacles were evaluated in terms of cultural and religious knowledge. the authors presented some extracted solutions from nahj al-balaghah to remove obstacles. the research method is the analysis of concepts based on the inferential method. based on this, the factors of freedom of thought cause voluntary acts and virtues such as forgiveness and piety, which lead to liberation from internal captivity and moral vices and cause freedom and development of thought. also, to get rid of intra-religious obstacles, such as blind imitation and not following reason, this research considers solutions such as learning from the past and following reason when encountering ignorant behavior, doubt, suspicion, deception, and apostasy to get free from following the whims of the soul. extra-religious barriers include the type of religious knowledge in different periods and how to infer verses from islamic texts. cultural barriers also cause freedom of thought. through solutions provided by nahj al-balaghah, one can overcome these obstacles, gain more knowledge, strengthen his foundations of faith, and make the way to certainty.