بررسی وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم در بخش تاریخی شاهنامه و مقایسه آن با نهج‌البلاغه

فردوسی حکیم و شاعر برجسته ایرانی با خلق کتاب سراسر پند و اندرز شاهنامه به عنوان  شاهکاری حماسی، نماینده و معرّف هویّت ملّی و فرهنگی ایرانیان است. موضوع حکومتِ  پادشاهان و مسائل مربوط به حاکم و رعیّت به شکلی فراگیر در بخش تاریخی شاهنامه نمود دارد که در نوع خود بی‌نظیر است. وی توانسته است فرهنگ و تمدن ایرانی را به اسلام پیوند دهد. با توجّه به تاثیر آموزه‌های دینی و  فرهنگ اسلامی در اندیشه‌های حکیم توس و همچنین تاثیر آن بر نگارش شاهنامه و وجود شباهت‌های بسیار آن با آثار دینی، این مقاله به بررسی وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم در بخش تاریخی شاهنامه (یعنی از پادشاهی «بهمن» تا پادشاهی «یزدگرد سوم») و مقایسه آن با نهج‌البلاغه پرداخته است. این نوشتار از نوع توصیفی- تحلیلی است و برای تهیّه و تدوین آن از منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. نتایج این مقایسه نشان می دهد که در هر دو اثر بر وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم یا پیشوا (لزوم فرمانبرداری از حاکم، رازداری، بیان سخنان نیک و دوری از بدگویی حاکم، وفاداری ، جنگاوری و فرار نکردن از میدان جنگ،) تاکید شده است و این وجه، از وجوه شباهت‌های فراوان هر دو اثر است، با این تفاوت که حکیم توس در مواردی در تقدّس پادشاهان قدری افراط کرده است و اجرای اوامرشان را بی‌چون و چرا لازم دانسته است.

investigating the duties of subordinates and peasants towards the ruler in the historical part of shahnameh and comparing it with nahj al-balaghah

hakim abu ’l-qasim ferdowsi, a prominent iranian poet, wrote a book full of advice and admonitions titled shahnameh. this book is an epic masterpiece and an indicator of the national and cultural identity of iranians. the rule of kings and the issues related to the rulers and peasants have been manifested in a comprehensive way in the historical part of the shahnameh, which is unique in its kind. ferdowsi has been able to link iranian culture and civilization to islam. considering the influence of religious teachings and islamic culture on his thoughts and its influence on the writing of the shahnameh and its similarities with religious works, this article examines the duties of subordinates towards the ruler in the historical part of the shahnameh (that is, from the kingdom of bahman to the kingdom of yazdgerd iii) and compares them with nahj al-balaghah. this work is descriptive-analytical and library resources have been used for its preparation and compilation. the results of this comparison showed that in both works the emphasis is on the duties of subordinates and peasants to the ruler (obeying the ruler, secrecy, saying good words and not slandering about the ruler, loyalty, fighting and not running away from the battlefield). these were some of the similarities, but in the case of differences, ferdowsi has sometimes indulged in approving the kings and considered the implementation of their orders absolutely necessary.