بررسی بینامتنی سیمای دنیا در اشعار خاقانی و نهج‌البلاغه

ژرار ژنت از محققان برجسته‌ی عرصه‌ی بینامتنیت، ارتباط و تعامل یک متن با متون یکدیگر را مطرح کرده است. یکی از گسترده‌ترین مفاهیم بینامتنی، تاثیرپذیری صریح و غیر صریح و ضمنی متون ادبی از منابع دینی از جمله نهج‌البلاغه است. در این پژوهش با رویکردی تحلیلی- توصیفی، روابط بینامتنی اشعار خاقانی با نهج‌البلاغه بر اساس نظریه‌ی بینامتنیت ژنت بررسی شده است. بین اشعار خاقانی و نهج‌البلاغه در سه سطح واژگان، تصویر و مضمون تعامل و گفتگومندی وجود دارد. خاقانی اغلب از تعبیرات دنیاستیزانه‌ی نهج‌البلاغه همانند فریبندگی دنیای پرنقش و نگار، ناپایداری و زودگذری دنیا، ملازمت دنیا با فقر، پوچی دنیا، عدم دلبستگی به دنیا و امثال اینها به صورت ترفندهای ادبی تصویرپردازی کرده است. او با توجه به رویکرد بینامتنی در تشبیه دنیا به مار، مادر، خشک آخر، جیحون آفت و تعبیرات دیگر به نهج‌البلاغه توجه داشته است. در سطح بینامتنیت ضمنی نیز مفاهیمی همچون بی‌عدالتی، بی‌وفایی و منافات عافیت با دنیا حاکی از ارتباط بینامتنی دو اثر است.

Intertextuality of the World in Khaghani’s Poems and Nahj al- Balabagh

Nahj Gérard Genette, one of the leading scholars in the field of intertextuality, has proposed the relationship and interaction of one text with other texts. One of the broadest intertextual concepts is the implicit and explicit influence of religious sources, including Nahj al-Balagha on literary texts. In this descriptive-analytic study, the intertextual relationships of Khaghani’s poems with Nahj al-Balagha have been investigated based on Genette Intertextuality Theory. According to the finding of the present study interaction between Khaghani’s poems and Nahj al-Balagha’s is available at three levels of vocabulary, image, and content. Khaghani has often portrayed Nahjul Balag’s worldly interpretations as the glamor of the vibrant world, the instability of the world, the poverty of the world, the futility of the world, the lack of attachment to the world through literary figures. He has considered Nahj al-Balagah’s interpretations as he is resembling the world to a snake, mother, last drought, a sea full of pest and so on. At the level of implicit intertextuality, concepts such as injustice, apathy, and disagreement with the world also imply an intertextual relationship between the two works.