استعاره‌های مفهومی «بهشت» در خطبه‌های نهج‌البلاغه (پژوهش موردی از منظر زبان‌شناسی شناختی)

استعاره از منظر زبان‌شناسی شناختی، نه تنها ابزار زیبایی شناسی، بلکه به عنوان ابزار فرازبانی شناخته می‌شود که نظام مفهومی انسان را شکل داده و اندیشه،رفتار و زبان او را جهت می‌بخشد؛ بر این اساس استعاره بخش گسترده‌ای از ارتباط‌های گفتاری را تشکیل داده و نمود آن در تجارب زندگی روز‌مرۀ بشر مشهود است. در اندیشه‌‌های دینی نیز استعاره‌ها جهت درک مفاهیم انتزاعی نقش محوری دارند. مفهوم «بهشت» درهمۀ ادیان به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی و انتزاعی است. بر اساس ادلّۀ قرآنی نیز درک بهشت در نشات دنیا از تجربۀ مستقیم ما خارج است. بهشت از واژۀ مرکب اوستایی «وَهیشتَ» به معنای عالم نیکوتر گرفته شده است. در خطبه‌های نهج‌البلاغه یازده واژه (از جمله: «الجنّة»، ««دارمُقام»، «دارالقرار» و ...) معادل با «بهشت» به‌کار رفته ‌است. بدیهی است حضرت علی علیه السلام از حوزه‌های مفهومی عینی و سطح فهم همگان به ویژه اعراب صدراسلام جهت هر چه ملموس‌تر نمودن معنای مجرّد «بهشت» بهره جسته است. در این پژوهش از خلال خطب نهج البلاغه، عبارات حاوی مفهوم «بهشت» در قالب استعاره‌های مفهومی، استخراج شده و حوزۀ انتزاعی بهشت اخروی، «از بیرون»؛ (بیرونِ فضای بهشت)، مورد بررسی قرار‌گرفته است. 149 استعارۀ مفهومی در قالب 11 نام نگاشت شناسایی شد و پربسامدترین نام نگاشت‌های استعاری و حوزه‌های مبدا مربوط به بخش بیرونی بهشت اخروی مشخص گشت. براساس دستاوردهای پژوهش، در خطبه‌های نهج‌البلاغه بیشتر از حوزۀ مبدا، «مکان» و «باغ سرسبز» برای بیان مفهوم بهشت اخروی از بیرون استفاده شده است.

Conceptual metaphors of paradise in Nahj al-Balagha sermons Case study from the perspective of cognitive linguistics

Metaphorically, from a linguistic standpoint, metaphor is known not only as an aesthetic tool, but also as a metaphorical tool that shapes the conceptual system of man and directs his thought, behavior, and language; thus, metaphor forms a broad part of speech communication and its manifestation is evident in the experiences of everyday human life. Metaphors also play a central role in understanding abstract concepts in religious thoughts. The notion of paradise is one of the key and abstract concepts in all religions. According to the Qur’anic reasoning, understanding the heaven has its origin in this world is out of our direct experience. Paradise is derived from the Avestan compound word &Vahishta& in the sense of the better world. There are eleven words in Nahj al-Balagha’s sermons (including: &Al-Jannah&, &Daremgham&, &Dar-ul-Qarar, etc.&) equivalent to &Paradise&. Obviously, Ali (AS) has used objective conceptual domains at the level of understanding of all, especially the Arabs at the beginning of Islam, to make the abstract meaning of paradise more tangible. In this study, we have extracted the expressions containing the concept of paradise in the form of conceptual metaphors, and in the abstract domain of the hereafter paradise, &from outside& (outside of paradise). 149 conceptual metaphors were identified in the form of 11 mappings, and the most frequent metaphorical names and source domain related to the outer part of Paradise. Based on the research findings, the Nahj al-Balagha sermons mostly use the source domain, &place& and &green garden& to express the concept of the Hereafter paradise from the outside.