تبیین میدان معناشناسی واژگان «ورع» و «عفت» در نهج‌البلاغه

«ورع» و «عفت» از جمله مفردات اخلاقی در نهج البلاغه است. «ورع» در لغت به‌معنای دوری از گناه است و به شخصی که پیوسته از گناهان دوری کند پرهیزکار یا وَر‌ِع گفته می‌شود. این واژه از واژگان کاربردی در بحث اخلاق و سلوک عرفانی است و در اصطلاح معناشناسی، دارای خاصیت اشتراک معنوی است، بدین‌گونه که وَرَع دارای یک معنای کلی است و تحت آن مصادیق فراوانی را می‌توان جای داد. اینکه «ورع» در مصادیق خود دارای چه معانی است، بستگی به قرار گرفتن در سیستم معنایی دارد؛ اگر در مرکز سیستم قرار داشته باشد، با معنای تقوا مترادف است و اگر یک عنصر از عناصر سیستم باشد، معنای آن با تقوا متفاوت است. «ورع» با عناصر خاصی مانند تقوا، زهد، عفت، عصمت و نزاهت هم‌سیستم می‌شود. «عفت» نیز مانند واژگان عصمت، ورع و زهد، بر گونه‌ای از بازدارندگی یا منع و بازداشت دلالت می‌کند و این همان مفهوم دلالی یا معنای مفهومی است که دارای مصادیق گوناگون بر حسب اوضاع و شرایط متن و فرامتن است. بنابر این «عفت» از مقوله مشترک معنوی است و در یک سیستم معنایی، مصادیق دقیق آن روشن می‌شود.

A Study on Semantics Field of Vara` and Effat in Nahj al-Balaghah

Vara` and effat have been used in Nahj al=Balaghah as two words. The former means to avoid sin; one avoiding sins, therefore, is called one of vara` or pious. The word has been used in moral and mysticism with the same meaning in all cases of usage in such a way that it has a universal meaning with many samples. The question that what vara` means in its samples is based on its system of meaning; given being in center of system means the same as taqwa, while given its being one element of the system, it does not mean taqwa. Vara` is systematically in harmony with special elements as taqwa, zohd, esmat and nezahat. The latter also like esmat, vara` and zohd refer to prevention and it is just the same meaning being of various samples in according to different conditions and states of text or paratext. Effat, therefore, is of the same meaning in all its cases of usage and its exact meaning would be clear in a system of meaning.