بررسی ظرافت‌های لغوی واژۀ «فقیر» در نهج البلاغه و مترادف‌های آن بر اساس رابطۀ هم‌نشینی و جانشینی

یکی از مهم‌ترین گروه‌های جامعه که مورد نظر امام علی (ع) بوده است، گروه فرودستان یا فقرا است. امام (ع) در جای‌جای نهج‌البلاغه، کارگزاران و مسئولان حکومتی و عموم مردم را به رعایت حال آنان و حفظ حقوقشان سفارش می‌کند. آنچه بر اهمیت این مقاله می‌افزاید این است که گروه فرودستان و فقرا شامل چه دسته‌ای از افراد جامعه می‌شود و مسئولان در برابر آنان چه وظایفی دارند؟ در این مقاله دقائق لغوی واژۀ «فقیر» در نهج البلاغه بر اساس رابطۀ هم‌نشینی و جانشینی بررسیی می‌شود. واژۀ «فقیر» در نهج‌البلاغه با واژه‌هایی نظیر مسکین، اهل البوسی، زَمنی، قانع، معترّ، ضعیف، سائل، مدفوع، غارم، ابن سبیل، هم‌نشین شده است و با واژه‌هایی نظیر اهل الحاجة و محتاجین، اهل الفاقة، غَرثی و سَغَب امکان جانشینی دارد. از این رابطه هم‌نشینی و جانشینی مشخص می‌شود که در تمام کلمات هم‌نشین با «فقیر» نوعی نیاز و احتیاج به کمک وجود دارد حال یا این نیاز یک نیاز مادی است یا نیاز معنوی همچنین در واژه‌های هم‌نشین با «فقیر» در شدتِ نیاز آن آنان به کمک تفاوت‌هایی وجود دارد. از نگاه امام (ع) کمک به فقرا هم وظیفۀ کارگزاران است و هم وظیفۀ مردم و ثروتمندان.

Lexical Capacities of the Word فقیر and Its Synonymous on the Relation of Syntagmatic and Paradigmatic (A Survey in Nahj ul-Balaghah)

Statistical stylistics helps researchers to decide and distinguish different styles. Research method of statistical style is based on quantitative norms and researchers should analyze the components on statistical data. In the paper, with a descriptive, analytical and statistical method, the sermon Gharra` is studies stylistically. As described in the paper, among figures of speech, balanced rhyme and symmetrical rhyme have been used in the sermon equally and more than other figures. Rhyme and parallelism, regarding their music, prepare the readers` mind to perceive the meaning; and among non-verbal figures, the figure of oxymoron has been used mostly. This figure helps the readers to pay attention to requisite denotation, remember the meanings and, consequently, perceive the meaning of the text well. As it seems, Imam`s purpose in using such figures lies in attracting the addressees` attentions to understand the speech better. Such a usage of the figures of speech in this sermon has put in a particular literature position for those learned in the field.