اخلاق پرسشگری در کلام امام علی (ع)

اخلاق جمع کلمۀ خُلق، به ویژگی‌های نفسانی انسان گفته می شود و پرسشگری به معنی پرسیدن که ریشه در تفکر انسان دارد و در مقولۀ اخلاق تفکر ذیل اخلاق کاربردی مطرح می‌ شود؛ از منظر امام علی علیه السلام پرسشگری یکی از شاخص های نشان دهندۀ میزان در صحنه بودن مردم و احساس مسئولیت آنها نسبت به مسایل جامعه است؛ علیرغم اهمیت تاثیر شاخص پرسشگری در پیشرفت جامعه، چگونگی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، تعیین کنندۀ نقش سازنده یا مخرب پرسشگری در آن جامعه است؛ درکلام امام علی علیه السلام اخلاق پرسشگری، به معنی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، بعنوان شرط لازم برای سعادتمندی، رشد و پیشرفت جامعه است. پرسشگری اخلاق محور دارای پیشینۀ طولانی در متون و منابع دینی و اسلامی است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی جایگاه پرسشگری اخلاق محور و روش تحقیق آن از نوع تحلیل محتوای کیفی و نمونۀ مورد پژوهش گفتار امام علی علیه السلام شامل: سخنرانی‌ها، خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان قصار آن حضرت است که از نهج البلاغه و دیگر منابع مرتبط با آن حضرت استخراج شده است. نتایج حاصل از تحلیل محتوای کیفی متون بررسی شده نشان داد که مدل پرسشگری اخلاق محور از دیدگاه امام علی علیه السلام مبتنی بر سه موضوع اصلی: (1) ویژگی‌های پرسش (شامل پرسش‌های اکتشافی و پرسش‌های هدفمند و همچنین توجه به کمیت و کیفیت پرسش)؛ (2) ویژگی‌های پرسشگر و پاسخ ‌دهنده (ویژگی‌های پرسشگر شامل اهل فهم، دانا، فرصت‌شناس و شجاع؛ و ویژگی پاسخ‌دهنده شامل اهل ذکر، مشتاق پاسخگویی و پرسشگری)؛ (3) نتایج و پیامدهای پرسشگری (شامل دانش‌ورزی، کسب معرفت، روشنگری، آگاهی و پیشرفت) است.

Ethics of questioning in the words of Imam Ali (AS)

Ethics refers to the carnal characteristics of man, and questioning is rooted in human thought and is discussed as ethics of thinking under applied ethics. According to Imam Ali (AS), questioning is one of the indicators which represents that people are attentive and feel responsible for society’s problems. In Imam Ali’s words, the ethics of questioning means observing the ethical rules in the questioning process as a necessary condition for society’s prosperity, growth, and development. Despite the importance of the questioning index in the development of society, the way of observing ethical standards in the questioning process determines the constructive or destructive role of questioning in that society. Ethical questioning has a long history in religious and Islamic texts and sources. The purpose of this study is to investigate the status of ethics-based questioning through a qualitative content analysis of Imam Ali’s speech, including lectures, sermons, letters, and short speeches extracted from Nahj al-Balaghah and other related sources. The results of the qualitative content analysis showed that the ethics-questioning model, according to Imam Ali (AS), has three main issues: (1) characteristics of question (being exploratory and purposeful and paying attention to the quantity and quality); (2) the characteristics of the questioner (being wise, knowledgeable, opportunism and brave) and the characteristics of the respondent ( being attentive, eager to question and answer); (3) the results and consequences of inquiry (knowledge acquisition, enlightenment, awareness, and progress).