تبیین نظریهٔ احساس شلایرماخر در بستر پلورالیسم دینی و نقد آن از منظر نهج‌البلاغه

پلورالیسم یکی از اندیشه‌های برآمده از اندیشه تنوع ادیان در کلام مسیحی است که دین را به تجربه دینی تقلیل می‌دهد. یکی از انواع نظریات در باب تجربه دینی نظریهٔ احساس شلایرماخر است. در این نظریه بر جنبه شهودی و عاطفی دین تاکید می‌شود و دین امری مستقل در تجارب انسانی و فاقد بعد معرفتی تلقی می‌گردد. در این نوشتار ضمن تبیین نظریهٔ احساس شلایرماخر، به اشکالات وارد بر آن بر اساس تعریف دین و رابطه دین با عقل و احساس پرداخته می‌شود و از منطق حاکم بر نهج البلاغه در ارائه روش صحیح دینداری و مولفه‌های اساسی آن بهره‌گیری می‌شود. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است و نتایج حاکی از آن است که نظریهٔ احساس شلایرماخر تببین دقیق و جامعی از مبنا و غایتِ فعل دیندارانهٔ انسان ارائه نمی‌دهد. در مقابل، نگرش اسلامی نسبت به اصل مقوله دین، رویکردی است که طبق آن مصنوع بودن دین توسط خدا و نظارت آن بر حوزه باورها و اعمال در اولویت توجه است. در این رویکرد تعادلی منطقی و مفهومی نسبت به وجود عقل و احساس در بطن دین نمایان است.

Explaining Schleiermacher’s Theory of Feeling in the Context of Religious Pluralism and its CriticismAccording to Nahj al-Balagha

Pluralism is one of the ideas emerging from the diversity of religions in Christian theology that reduces religion to a religious experience. One of the theories about the religious experience is Schleiermacher’s theory of emotion. The theory emphasizes the intuitive and emotional aspect of religion, and religion is seen as independent of human experience and lacks the epistemic dimension. In this article, while explaining Schleiermacher’s theory of emotion, it deals with its problems based on the definition of religion and the relationship among religion, reason, and emotion, and uses the logic of Nahj al-Balagha to present the correct method of religiosity and its essential components. The research method is descriptive-analytical and the results indicate that Schleiermacher’s feeling theory does not provide a comprehensive explanation of the basis and end of the human religious act. In contrast, the Islamic view of the principle of religion is an approach that prioritizes religion’s artifact by God and its control over beliefs and practices. In this approach, there is a logical and conceptual balance to the existence of reason and feeling within religion.