مبانی حقوق شهروندی در سیره حکومت‌داری امام علی علیه السلام (با رویکرد آموزه‌های قرآن کریم)

امروزه حقوق شهروندی یکی از مسائل مهم جوامع علمی بالخصوص در میان حقوقدانان و پژوهشگران محسوب می‌گردد؛ زیرا نهادینه شدن یک جامعه بر مبانی فکری دمکراسی، مستلزم توجه به مبانی این نوع حقوق در حکومت می باشد. کشور ایران نیز به عنوان یک کشور اسلامی، باید مبانی حقوق شهروندی از دیدگاه اسلام تدوین کند؛ تا با ایجاد یک الگوی صحیح و متناسب با زمان، حکومت علوی را در سراسر جهان برای تمام عدالت پیشگان معرفی نماید. سوالی که مطرح می‌شود؛ این است که، «مبانی حقوق شهروندی» در سیره حکومتی امام علی علیه السلام چگونه بوده است؟ این نوشتار کتابخانه‌ای، با بررسی مبانی حقوق شهروندی در نهج البلاغه از دو بُعد علمی و کاربردی بر این واقعیت دلالت دارد؛ که: برخلاف حقوق شهروندی در نظام های دموکراتیک جهان که مبتنی بر حق محوری و تکلیف محوری هستند؛ حقوق شهروندی در حکومت امیرمومنان علیه السلام با دو منبع معتبر اسلام؛ قرآن کریم و سنت پیامبر اکر صلی الله علیه و آله ارتباط مستقیمی دارد. لازم بذکر است؛ امام علیه السلام مشروعیت حکومت را الهی می‌‌داند؛ که با اقبال مردم در یک جامعه محقق می‌شود. دین و سیاست نیز در کلام علی علیه السلام رابطه‌ای تنگاتنگ و ناگسستنی با هم دارند. امام علیه السلام رابطه‌ی فرمانروایان و شهروندان، را چون حق و تکلیف، دوسویه و متقابل می‌داند. مردم در حکومت اسلامی دارای مسئولیتی سنگین در قبال اجتماع و نظام اجتماعی، از جهت مشارکت فعال در عرصه‌های اجتماع و تعیین نوع حاکمیت دارند و در مقابل، حکامان اسلامی باید برای رشد و تعالی انسانیت در جامعه چهار زمینه را ایجاد نمایند:1- اجرای عدالت در تمام سطوح کشور.2- تامین امنیت در همه عرصه‌ها(اجتماعی فرهنگی اقتصادی).3 - تامین رفاه همه شهروندان بدون لحاظ کردن نوع گرایش‌های دینی و فکری.4 - ایجاد زمینه مناسب حقوق اجتماعی در جامعه برای رشد و تعالی انسان‌ها.

Fundamentals of Citizenship Rights in the Governance of Imam Ali(A.S.) based on the teachings of the Quran

Citizenship rights are among the most important issues in the scientific community, especially among lawyers and researchers; the institutionalization of a society on the intellectual foundations of democracy requires attention to the foundations of this kind of government’s rights. As an Islamic country, Iran must formulate the foundations of civil rights from the perspective of Islam; to create a correct and appropriate model for the time and introduce the Alawite government around the world for all the forerunners of justice. The question that arises; is that what have been the &principles of civil rights& in the government of Imam Ali? This paper studies the principles of civil rights in Nahj al Balaghah from two scientific and practical dimensions. In this regard, unlike citizenship rights in the democratic systems, which are based on rights and duties, citizenship rights in the Amir al Mu’minin government are directly related to two authoritative sources of Islam. These sources are the Holy Quran and the Sunnah of the prophet (PBUH).  Imam Ali (A.S.) considers the legitimacy of government as divine, which is achieved by the luck of the people in a society. Religion and politics are also closely related to and inseparable in theology. Imam Ali (A.S.) considers the relationship between rulers and citizens as a reciprocal relationship between right and duty. The people in the Islamic government have a hefty responsibility towards the society and the social system, for active participation in the social spheres and determining the type of government. In return, the Islamic rulers must create four conditions for the growth and excellence of humanity in society:1     Execution of justice at all levels of the country.2     Providing security in all areas (social cultural economic).3     Ensuring the welfare of all citizens, regardless of religious and intellectual tendencies.4     Creating a suitable ground for social rights in society for the growth and excellence of human beings.