مطالعه روایت‌شناختی خطبه اول نهج البلاغه با تکیه بر الگوی علیت

خطبه نخست نهج البلاغه، به رغم گفت‌وگوهای موجود در باره اصالت روایی آن دست‌کم با ترکیب کنونی، از نظر ادبی و محتوای کلامی ویژه‌ای برخوردار است که در طی قرن‌ها مورد توجه عالمان قرار داشته است. البته با وجود این توجه‌ها به خطبه، تا کنون به مثابه یک روایت برخوردار از ساختار داستانی بدان پرداخته نشده و این چیزی است که موضوع اصلی این پژوهش قرار گرفته است. در این باره دو پرسش در دو سطح نقد متن و فهم متن قابل طرح است که به نظر می‌توان با تحلیل روایت‌شناسی بدان پاسخی یافت: نخست در سطح فهم متن این که پیام اصلی نهفته در ساختار روایی خطبه چیست و دوم در سطح نقد متن این که تا چه اندازه می‌توان با تحلیل روایت‌شناختی فراتر از روش‌های معمول نقد حدیث از استواری و اعتبار متن این روایت دفاع کرد؟الگوی روایت‌شناختی مورد استفاده در این پژوهش، الگوی علیت بر محور تعامل علل فاعلی و علل غایی است و به عنوان نتیجه نشان داده شده است که در سطح فهم متن، پیام اصلی در ساختار روایی خطبه، مطرح کردن اهداف اساسی خلقت و محوریت دادن به انسان در این عرصه است و در سطح نقد متن، آشکار می‌شود که این خطبه از ساختار روایی استوار و درجه‌ای عالی از انسجام روایی و همبستگی متنی برخوردار است و انقطاع یا گسیختگی در آن مطرح نیست.

A Narratological Study of the First Sermon of Nahj al-Balaghah based on the Causal Model

The first sermon of Nahj al-Balaghah, despite the existing discussions about the authenticity of its narration, at least in its current composition, has a special literary and theological content that has been considered by scholars for centuries. Despite these considerations, it has not been addressed as a structured narrative, which is the main objective of the present research. In this regard, two questions can be asked at two levels of text criticism and text comprehension, which can be answered by narratological analysis: first, at the level of text comprehension, what is the main message in the narrative structure of the sermon, and second, at the level of text criticism, to what extent - beyond the usual methods of hadith critique- can narratological analysis defend the stability and validity of the text of this narration? This study’s narratological model is a causal model based on the interaction of efficient cause and ultimate cause. As a result, at the text comprehension level, the main message in the sermon’s narrative structure is to set the basic goals of creation and focus on human beings in this field. At the level of textual criticism, this sermon has a solid narrative structure and a high degree of narrative coherence and textual solidarity. There is no interruption or rupture in it.