الهیات معنویت؟ معنویت پست‌مدرن و امکان‌سنجی استخراج نظام اعتقادی

«معنویت» نامی عام برای هر نوع فراروی و یا محدود‌نماندن در «زندگی روزمره» است. امروزه واژه معنویت به‌ویژه در فضای فکری انگلوامریکن، بیشتر به آن نوع فراروی اطلاق می‌شود که فارغ از الزامات دینِ نهادینه باشد. البته این رویکرد می‌تواند هم از جانب دین‌داران و هم بی‌دینان اتخاذ شود و صرفاً رویکردی است در معنایابی و تعیین محلِ شدن در هستی. مقاله حاضر می‌کوشد پس از شناسایی ویژگی‌های این رویکرد جدید به این پرسش بپردازد که آیا می‌توان برای معنویت‌گرایی مذکور نظامی الهیاتی یافت. آیا معنویت جدید ساختار فکری مشخصی دارد و آیا می‌توان از این ساختار به‌عنوان دستگاهی الهیاتی و قابل تمیز از دیگر دستگاه‌های الهیاتی یادکرد. این مقاله با استفاده از نظریه‌های مطرح در زمینه چیستی معنویت جدید تلاش می‌کند نخست ویژگی‌های این نوع معنویت را بشناساند و سپس با بیان زمینه‌های فکری پیدایش آن، به تحلیل محوری‌ترین باور معنویت‌گرایان جدید، یعنی سیالیت و پویایی اعتقادی و پرهیز از تسلیم و تعبد بپردازد. مدعای مقاله حاضر آن است که دلالت‌های ضمنی این باورها و همچنین لوازم و پیامدهای آنها باعث می‌شود که امکان شکل‌گیری یک نظام الهیاتی مشخص و منسجم در بین معنویت‌گرایان جدید منتفی گشته و راه برای ارائه قرائت‌های سلیقه‌ای در دین‌داری هموار شود. به بیان دیگر، الهیات معنویت جدید با نگاه نظام‌مند ضدیت دارد و هرچند متضمن باورهای به‌نسبت متداول است، ایجاد نظام اعتقادی منسجم را مطلوب نمی‌داند.