نظریه اعتباریات به‌مثابه نظریه‌ای انسان‌شناختی

در این مقاله با هدف گشودن باب گفت‌وگو درباره علوم انسانی و اجتماعیِ بومی به مسئله تاثیر پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی و روشناختی در نظریه پردازی‌های علوم انسانی می‌پردازیم. تاکید فیلسوفان مسلمان بر مسئله علم و ادراک کلیات در تعریف انسان با رویکرد قیاسی برای پی‌افکندن علوم انسانی بومی ناکافی دانسته شده است. نظریه اعتباریات علامه طباطبایی به‌عنوان رویکردی متفاوت که از سویی بر عنصر اراده، عمل و وجود غریزۀ استخدام در فهم انسان تاکید می‌کند و از سوی دیگر، برای اثبات آن به رویکردهای استقرایی و شهودی توسل می‌شود، چونان تجربه‌ای متفاوت در بنیان‌گذاریِ علوم انسانی بومی معرفی گردیده است. توانایی این نظریه در فهم و توجیه امر اجتماعی در مقایسه با رویکردهای پیشین فلسفی امتیاز ویژۀ این نظریه است. در مقابل دیدگاه مشهور فیلسوفان که مدنی‌بودن انسان را به اقتضای طبیعت انسان می‌دانند، بر اساس نظریه اعتباریات، مدنی‌بودن انسان از باب اضطرار است. همچنین براساس دیدگاه علامه طباطبایی، تفاوت‌های فرهنگی را می‌توان به تفاوت در ادراکات اعتباری که برآمده از اراده‌های انضمامی است مستند کرد.

Theory of Conventional Ideas as an Anthropological Theory

In this paper, I will deal with the problem of the influence of anthropological and methodological presuppositions in theorizing in humanities in order to open a discussion about localized human and social sciences. The emphasis of Muslim philosophers on the knowledge and the conception of universals in the definition of human beings is, in my view, inadequate to establish localized humanities. The theory of conventional ideas, put forward by ‘Allama Ṭabāṭabā’ī, is a different approach emphasizing, on the one hand, on the element of will, action and the instinct of deployment in human understanding, and, on the other hand, in order to show it, it appeals to inductive and intuitive methods. I introduce this as a different approach to the foundation of localized human sciences. The ability of this theory in understanding and justifying the social, in comparison with earlier philosophical approaches, is its distinctive feature. According to the theory of conventional ideas, the civilized characters of human beings is out of urgency. This is contrary to the wellknown view among philosophers that it originates in human nature. According to ‘Allama Ṭabāṭabā’ī, cultural differences can be accounted for in terms of differences in conventional conceptions that come out of concrete volitions.