بررسی دیدگاه کندی در نظریۀ صدور و خلق از عدم

کندی فیلسوفی است که به صورت منسجم دربارۀ خداوند تفکر نکرده است. خدایی که او به تصویر می‌کشد، گاه شبیه خدای قرآن و گاه شبیه به خدای معتزلیان و گاه شبیه به خدای نوافلاطونیان است. همین تلقی‌های مختلف سبب شده است تا در آثار باقی‌مانده از وی بتوان نظرات مختلف دربارۀ پیدایی موجودات را دید. عده‌ای از مفسران به نظریۀ صدور در کندی قائل شده‌اند و عده‌ای دیگر نظریۀ خلق از عدم را مطرح کرده‌اند. با توجه به آنچه گفته شد، مسئلۀ اصلی این مقاله بررسی دیدگاه کندی و مفسران مهم او دربارۀ نظریۀ صدور و خلق از عدم است. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و روش تحلیل داده‌ها توصیفی - تحلیلی خواهد بود. نتیجۀ اجمالی‌ای که مقاله به آن دست یافته است، اینکه کندی با تفاوتی که میان فعل و عمل می‌گذارد معتقد می‌شود که خدا یا همان فاعل حق اول تام فعل دارد و فاعل‌های بالمجاز عمل دارند. این تفکیک سبب می‌شود که خلق از عدم به مثابۀ فعل خداوند در نظر گرفته شود و صدور به مثابۀ عمل فاعل‌های بالمجاز، و با این نظریۀ می‌توان گفت که کندی میان نظریۀ صدور و نظریۀ خلق از عدم جمع کرده است.

an examination of al-kindī’s perspective on the theory ‎of emanation and creation ex nihilio

kindī is a philosopher who did not present a coherent conception of god. the god he portrays sometimes resembles the god of the quran, at other times the god of the mu’tazilites, and occasionally the god of neoplatonists. these varying interpretations have led to diverse perspectives in his surviving works regarding the emergence of beings. some commentators attribute the theory of emanation (al-ṣudūr) to al-kindī, while others emphasize the theory of creation ex nihilo (creation from nothing). the main objective of this article is to examine al-kindī’s views and those of his significant commentators on the theories of emanation and creation ex nihilo. the data collection method is library-based, and the data analysis method is descriptive-analytical. the article’s rough conclusion is that al-kindī, by distinguishing between fiʿl (action) and ʿamal (deed), argues that god, or the true first agent, possesses perfect action (fiʿl), while metaphorical agents (fāʿils bi-l-majāz) perform deeds (ʿamal). this distinction allows creation ex nihilo to be understood as god’s action, while emanation is viewed as the deed of metaphorical agents. with this perspective, it can be argued that al-kindī reconciles the theory of emanation with the theory of creation ex nihilo.