انگاره‌های مکاتب ثنوی در سنجهٔ روایات اسلامی

مکاتب ثنوی به دو اصل مدبر که خیر و شر را تدبیر می‌کند، باور دارند. دوگانه‌انگاری در دوران گوناگون، ظهور و بروز یافته و مجوس و گنوس را شاکله داده است. ثنویان و مغان هرکدام به‌نحوی دوگانگی را تبیین و تعلیل می‌کردند تا اینکه اسلام با ایدئولوژی وحدانی به تقابل با ایشان اهتمام تام ورزید. این مقاله با روش تحلیلی - انتقادی و استناد به متون روایی اسلامی، و با هدف تبیین پاسخ‌های معصومین(علیهم السّلام) در مواجهه با مکاتب دوگانه‌انگار و اثبات برتری نظام توحیدی اسلام برابر این انگاره‌ها، به بررسی و نقد انگاره‌های مکاتب ثنوی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که روایات اسلامی با معیارهایی عقلانی، باورهای ثنوی را به چالش کشیده‌اند و توحید را تنها مسیر منطقی می‌شمارند. برهان قاطع اسلام چنان خردمندانه بود که در طول عصرها، انگاره‌های ثنوی را به تاریک‌نای تاریخ کشاند و دعوی دوئیت از ادبیات اعتقادی کیش‌های مختلف برچیده شد. از منظر روایات اسلامی، دوگانه‌انگاری از هر صنفی که باشد، چه ایرانی و مغانی و چه گنوسی و ثنوی، ویژگی‌های مشترکی دارد و در یک ارزیابی کلی می‌توان آنها را با لحاظ مشترکات، قیاس کرد و در پس آن، ممیزه‌های هریک را به‌تفکیک بررسی کرد. این مقاله با بررسی روایات اسلامی در نقد کیش‌های دوگانه‌انگار و اسطوره‌ساز، چهارده نقد روایی بر ثنویت اساطیری استخراج کرده است و توحید را تنها مسیر عقلانی می‌شمرد.

dualistic doctrines as evaluated by islamic hadiths

dualistic schools of thought believe in two governing principles that oversee good and evil. throughout history, dualism has manifested in various forms, shaping traditions such as zoroastrianism and gnosticism. dualists and magians each offered distinct explanations for this duality until islam, with its strict monotheistic ideology, engaged in a fundamental confrontation with these beliefs. this article, employing an analytical-critical method and drawing upon islamic hadiths, examines and critiques the doctrines of dualistic traditions. its primary aim is to elucidate the responses of the shiite imams in addressing dualistic worldviews and to demonstrate the superiority of islam’s monotheistic framework over these doctrines. the findings indicate that islamic hadiths challenge dualistic beliefs with rational arguments, presenting monotheism as the only logical path. islam’s decisive reasoning was so intellectually compelling that, over the centuries, dualistic doctrines faded into obscurity, and notions of duality disappeared from the theological discourse of various traditions. from the perspective of islamic hadiths, all forms of dualism—whether iranian, magian, gnostic, or otherwise—share fundamental characteristics. a comprehensive analysis allows for a comparative assessment of these commonalities while also distinguishing the unique aspects of each tradition. this study, by examining hadiths that critique dualistic and mythological beliefs, identifies fourteen hadith-based critiques of mythological dualism, reaffirming monotheism as the sole rational worldview.