بررسی و تحلیل چیستی، امکان، شرایط و ضرورت فهم فلسفی قرآن

رابطۀ قرآن و فلسفۀ اسلامی، رابطه‌ای متقابل است. همان‌گونه که قرآن کریم در فلسفۀ اسلامی تاثیرگذار بوده است، فلسفه نیز در فهم و برداشت ما از تعالیم قرآنی تاثیر دارد. مراد از فهم فلسفی قرآن، رسیدن به مراد واقعی قرآن از طریق به‌کارگیری روش فلسفی و یا بهره‌گیری از تعالیم و گزاره‌های فلسفی است. این مقاله به بررسی چیستی، امکان و جواز، شرایط و نیز ضرورت فهم فلسفی از قرآن می‌پردازد و با روش توصیفی -تحلیلی نشان می‌دهد که فهم قرآن کریم به روش فلسفی هیچ محذوری ندارد. اما بهره‌گیری از تعالیم فلسفی نظیر نظریات، قواعد، براهین و گزاره‌های فلسفی در فهم و تفسیر قرآن به دو صورت تطبیقی‌ -تاویلی و تحلیلی متصور است. صورت نخست به تفسیر به رای منتهی می‌شود و بی‌تردید از دیدگاه دانشمندان اسلامی نارواست، ولی صورت دوم با رعایت اصول و شرایطی جایز و بلکه ضروری است.

A Study and Analysis of the Nature, Possibility, Conditions, and Necessity of a Philosophical Understanding of the Quran*

here is a mutual relation between the Quran and Islamic philosophy. Just as the Quran was influential on Islamic philosophy, the latter affected how we understand Quranic teachings. By a philosophical understanding of the Quran I mean the grasp of the ultimate meanings of the Quran by deployment of the philosophical method or exploitation of philosophical doctrines and propositions. In this article, I consider the nature, possibility and permissibility, conditions, and necessity of a philosophical understanding of the Quran. By adopting a descriptiveanalytic method, I show that there is no problem in understanding the Quran through the philosophical method. However, there are two ways in which philosophical doctrines, including philosophical theories, principles, proofs, and propositions can be deployed in the understanding of the Quran: comparativeinterpretative and analytic. The former leads to personal speculations or “interpretation with personal opinions” (altafsīr bilraʾy), which is impermissible according to Muslim scholars, but the latter is permissible (if not necessary) under certain conditions.