تبیین و تحلیل دیدگاه معرفی ذات الهی و ممکنات به عنوان موضوع علم کلام و شبهه زدائی از آن

قدمای متکلمان موضوع علم کلام را مانند حکمت الهی و عرفان موجود بما هو موجود می‌دانند. درمقابل نظر متقدمان، مفاهیم دیگری نیز به‌عنوان موضوع علم کلام مطرح گشته که از جملۀ آن‌ها، ذات و صفات الهی است. ایدۀ ذات از برخی متکلمان اهل سنت مانند قاضی ارموی و نیز ایدۀ ذات به ضمیمۀ ممکنات از صاحب کتاب الصحائف فی علم الکلام در مقدمۀ سودمند اثر گران‌سنگ شوارق الالهام گزارش شده است. این نوشتار با روش توصیفی -‌‌تحلیلی، با محوریت مقدمۀ شوارق در اصل به تبیین، تحلیل و تقویت بنیان دیدگاه مذکور می‌پردازد تا اشکالاتی که بر آن وارد ساخته‌اند، از اساس مندفع گردد. همچنین پژوهش حاضر در صدد جمع میان این دیدگاه با نظر قدما و درنهایت، بیان همسویی مباحث علم کلام با مسائل علم الهی و علم عرفان در سطوح متفاوت است و این هر دو، از فروع و نتایج پژوهش خواهد بود.

An Account and Analysis of the View of the Divine Essence and Possible Beings as Subject-Matters of Kalām and Replies to Objections

Early scholars of kalām (Islamic theology) believed that the subjectmatter of kalām was the same as that of Islamic philosophy and mysticism: being qua being. In contrast to this, other notions have also been proposed as subjectmatters of kalām, including the divine essence and attributes. The idea of essence was proposed by some Sunni theologians such as Qāḍī alUrmawī, and the idea of essence plus possible beings as subjectmatters of kalām was reported by the author of alṢaḥāʾif fī ʿilm alkalām in his introduction to the precious work Shawāriq alilhām. In this article, I adopt a descriptiveanalytic method and draw on the introduction to Shawāriq alilhām to account for, analyze, and support this view and to replies to objections raised against it. Moreover, as corollaries of the research, I aim to reconcile the view with that of the early theologians, and finally, show that issues of Islamic theology are in harmony with issues of Islamic philosophy and mysticism at different levels.