بررسی و نقد اعتبار قاعده‌ی لطف

بیشتر متکلمین شیعه و معتزله اعتبار قاعدۀ لطف را پذیرفته‌‌اند. در این مقاله، ابتدا مفهوم قاعدۀ لطف تبیین می‌گردد. با توضیحات این مقاله روشن می‌شود اموری که امکان اطاعت خداوند را فراهم می‌کنند با اصل «تمکین» اثبات می‌شوند و بعد از وجود این امور، قاعدۀ لطف به‌عنوان اصلی زائد بر اصل تمکین مطرح می‌شود. در مرحلۀ بعد، اعتبار قاعدۀ لطف مورد بررسی قرار می‌گیرد. به‌ نظر می‌رسد این نظریه با چالش‌های جدّی مواجه باشد. اولین نقدی که می‌توان بر این نظریه مطرح کرد این است که عقل انسان ضروری می‌داند که خداوند اموری را که بدون آن‌ها اطاعت ممکن نیست، ایجاد کند؛ اما عقل هرگز حکم نمی‌کند که خداوند باید هر چیزی را که موجب نزدیک‌شدن به اطاعت می‌شود، به وجود آورد؛ بلکه گاهی حکمت خداوند اقتضا می‌کند تا به‌جهت آزمایش بندگان، مصادیق لطف را ایجاد نکند. دومین انتقادی که نسبت به این قاعده می‌توان مطرح کرد این است که مواردی را می‌توان یافت که طبق قاعدۀ لطف باید در جهان تحقّق می‌یافت، ولی هرگز وجود نیافته است. برای حل مشکل دوم ممکن است کسی مدّعی شود که قاعدۀ لطف شامل الطاف شخصی نمی‌شود، ولی این راه‌حل‌ هم با مشکلات خاصّ خود مواجه است.

A Consideration and Critique of the Validity of the Principle of Grace

The majority of Shiite and Muʿtazilite theologians have endorsed the validity of the principle of grace (qāʿidat al-luṭf). In this paper, I begin with an account of the principle of grace. It turns out that things by which compliance with God is enabled can be proved by the principle of “enablement” (tamkīn), and once these come to exist, the principle of grace arises as additional to the principle of enablement. Next, I consider the validity of the principle of grace. The theory seems to face serious challenges. First, it is necessary by light of human reason that God should create things without which obedience of God is not possible, but human reason never rules that God should create what makes one closer to obedience. Instead, sometimes God’s wisdom requires that He does not exhibit grace as a test for His servants. Second, there are things which, by the principle of grace, should have come into existence, but they have never existed. To solve the second problem, one might claim that the principle of grace does not encompass personal instances of grace, but the proposed solution faces its own sorts of problems.