احمد غزالی و شکل‌‌گیری شیطان‌‌پرستی در میان یزیدیان جزیره

منطقۀ شمال عراق که «جزیره» نامیده می‌‌شود، زیستگاه پیروان آیینی است که با نام «یزیدیه» یا «شیطان‌پرستان» شناخته می‌‌شوند. این اسامی نه از روی کینه و عداوت، بلکه بر اساس وجود دو عنصر اصلی در این آیین بر این دین‌واره اطلاق شده است؛ یعنی تقدیس یزید و شیطان و پرهیز از لعن این دو. دور از ذهن نیست که برای هر محقق منصفی این سوال مطرح شود که این دو باور عجیب و مخالف دین اسلام از کجا وارد این آیین شده است. در این مقاله تلاش شد با هدف تبیین رابطۀ تصوف و مباحث کلامی به این سوال پاسخ داده شود و در ادامه با بهره‌گیری از روش تحلیلی‌‌ا‌نتقادی ‌و بررسی متون مقدس این آیین، کتاب‌‌های «رش» و« جلوه»، و واکاوی زندگی‌نامۀ بنیانگذار آن به این نتیجه رسیدیم که عدی مسافر به‌عنوان بنیان‌گذار آیین یزیدیه در دورۀ تحصیل در بغداد مدتی شاگرد برادران غزالی بوده است و تحت تاثیر آموزش‌‌های این دو، به تقدیس یزید و شیطان باور پیدا کرده و اجتناب از لعن آن دو را به‌عنوان وظیفه‌‌ای عملی به کار بسته و آن هنگام که دین‌وارۀ خویش را در اطراف کوه‌‌های سنجار تاسیس می‌‌کرد، این دو باور و دو عمل را از ارکان آئین خویش قرار داده است.

Aḥmad Ghazzālī and the Formation of Satanism among Yazidis of the Island

The northern area of Iraq, often known as the “Island” (Jazīra), is home to followers of a ritual known as “Yazīdiyya” (Yazidism) or “Satanists.” These labels do not apply to them out of animus, but because of the presence of two main ingredients in this ritual—sanctification of Yazīd and Satan, and refusal to cursing them. One might wonder how these unusual unIslamic beliefs have found their way into this ritual. In this paper, I seek to answer the question in order to account for the relation between Sufism and theological issues, and then drawing on the analyticcritical method and a study of the sacred texts of Yazidism—namely, Rash and Jilwa—as well as a scrutiny of the life of its founder, I conclude that ‘Adī Musāfir—the founder of Yazidism—was a student of Ghazzālī brothers during his sojourn in Baghdad, and then inspired by Ghazzālīs, he came to believe in the sanctity of Yazīd and Satan, and thus refused from cursing them as a practical duty. When he tried to establish his ritual around Sinjar Mountains, he incorporated the two doctrines into his denomination.