مبانی نظری «فنا» از نظر امام خمینی(قدّس سرّه) و مایستر اکهارت

امام خمینی(قدّس سرّه) و مایستر اکهارت، دو تن از عارفان مشهور مسلمان و مسیحی هستند و در تفکر عرفانی آنها نفس سالک در‌نهایت در وجود خداوند فانی می‌شود. بر این اساس، در مقاله پیش‌ رو به این پرسش پرداخته‌ایم که آیا آموزۀ فنا در آرای این دو متفکر مبانی مشترکی دارد؟ بررسی تطبیقیِ تفکر آنها به صورت تحلیلی استنباطی و با هدف شناخت چیستی فنای نفس صورت گرفته است. تجرد نفس مبنای مشترک در آرای این دو اندیشمند است که زمینۀ تبیین فنای معرفتی نفس را فراهم می‌آورد. سفر نفس در آرای امام خمینی(قدّس سرّه) و اکهارت با قدم عشق آغاز می‌شود. از نظر امام خمینی(قدّس سرّه)با تجلّی الوهیت (در مقام احدیت)، فنا و تحول در نفس سالک رخ می‌دهد؛ در‌حالی‌که فنا نزد اکهارت در مرتبۀ واحد که فراتر از مرتبۀ الوهیت و فراتر از مرتبۀ وجود است صورت می‌گیرد. به هر حال تجلّی الوهیت و شهود آفریدگار در مرتبۀ الوهیت یا در مرتبۀ واحدِ اکهارتی که از نظر امام خمینی(قدّس سرّه) مرتبۀ تعین الهی و واحدیت است، رخ می‌دهد؛ بنابراین فنا تحول معرفتی و وجودی نفس و تاثیر‌پذیری آن از اسما و صفات الهی است؛ نه نابودی نفس. رهاورد مهم فنای نفس، «شهود وحدت وجود» در آراء این دو متفکر است و تهی‌وارگی نفس از غیر‌خداوند به هنگام شهود دیگر نتیجۀ بنیادی به شمار می‌آید.

The Theoretical Foundations of “SelfAnnihilation” in the Views of Imam Khomeini and Meister Eckhart

Imam Khomeini and Meister Eckhart are two wellknown Muslim and Christian mystics, respectively. In their mystical views, the spiritual traveler’s soul will finally be annihilated in God’s being. In this article, we are concerned with whether the doctrine of annihilation (fanā’) has the same intellectual foundations in their views? Their views are comparatively considered in analyticinferential terms in order to learn about the nature of the soul’s annihilation. One common assumption made by both is the soul’s immateriality, which prepares the ground for an account of the soul’s epistemic annihilation. The soul’s journey begins with love in the views of Imam Khomeini and Eckhart. For the former, the annihilation and transformation occur in the traveler’s soul through a manifestation of divinity at the stage of Oneness (Aḥadiyya), while for the latter, annihilation occurs at the stage of Unity (wāḥidiyya) which is higher than the stage of divinity and existence. At any rate, the manifestation of divinity and the intuition of the Lord occur at the stage of divinity or Eckhart’s stage of Unity, which is for Imam Khomeini the stage of divine determination. For this reason, annihilation is the soul’s epistemic and existential transformation and its being affected by divine names and attributes, rather than the destruction of the soul. For both of these intellectuals, the major accomplishment through the soul’s annihilation is the “intuition of the unity of existence,” in addition to the soul’s emptiness from anything but God.