تغییر نام خانوادگی زنان پس از ازدواج در حقوق ایران و آمریکا

داشتن استقلال در نام یکی از نمودها و نمادهای استقلال در شخصیت است؛ چه شخص مستقل دارای نام مستقل نیز هست؛ از این زاویه دید، در هر دو نظام حقوقی ایران و آمریکا، تلاش بر این بوده تا حق زنان بر داشتن نام خانوادگی مستقل به عنوان بخشی از حقوق مربوط به هویت فردی به رسمیت شناخته شود. با این حال، همیشه این گونه نبوده است؛ در نظام حقوقی آمریکا تا دهه‌ی هفتاد قرن بیستم، نام زن پس از ازدواج ناگزیر به نام خانوادگی شوهر تغییر می‌یافت. در نظام حقوقی ما نیز اگرچه قانوناً هیچ‌گاه نام زن به اجبار به نام شوهرش تغییر نیافته است اما تا سال 1355 این شوهر بود که نام خانوادگی خانواده (و از جمله همسرش) را انتخاب می‌کرد. به هر حال، هر دو نظام دچار دگردیسی شده‌اند؛ اولی در آغاز دهه‌ی پیش‌گفته پذیرفت که زن پس از ازدواج آزاد است که اگر بخواهد نامش را به نام خانوادگی شوهرش تغییر دهد، در دومی نیز پس از اینکه همگان نام خانوادگی یافتند، دیگر نشانی از تحمیل و اجبار دیده نمی‌شود. همچنین، هر دو نظام حقوقی، امکان اختیار نام خانوادگی همسر برای زنان را با رنگ‌وبوی یک حق قانونی و دست‌ِکم امتیاز ویژه‌ی زنان تدارک دیده است. بدین ترتیب، استقلال‌ زنان حفظ خواهد شد. افزون براین، سعی می‌شود در ارتباط با حقوق مربوط به هویت میان زنان و مردان از جمله درباره حق برخورداری از نام خانوادگی مستقل، (در عین اقدامات تبعیض‌آمیز مثبت به نفع زنان) برابری نیز برقرار گردد. این تحویل شایسته را می‌توان به فال نیک گرفت: زنان اجباری به تغییر نام به نام شوهر ندارند، بلکه اختیار دارند تا نام شوهرشان را انتخاب کنند. این اختیار را باید متناسب با اقتضایات اجتماعی و در جهت حمایت مضاعف، تفسیر کرد؛ جالب آنکه در آمریکا، زنان گرایش بیشتری برای استفاده از این حق دارند، در حالی که در حقوق ما کمتر دیده شده است که زنی پس از ازدواج به نام خانوادگی همسرش تغییر نام دهد. تفاوتی که نشان از تفاوت‌های فرهنگی دو جامعه داشته اما استلزامات و کارکردهای خاصی را درون نظام‌های حقوقی و به ویژه در سیاق انعکاس درک خاص آنها از مسیله برابری زن و مرد رقم زده است. به هر روی، هدف این مقاله، بررسی پیشینه، مبانی، تحولات و استدلال‌های هر یک از نظام‌های حقوقی ایرانی و آمریکایی در خصوص رژیم حاکم بر تغییر نام خانوادگی زنان پس از ازدواج (با تمرکز ویژه بر مسیله برابری انسانی) می‌باشد.