سبک‌شناسی انتقادی دستورالوزاره‌ (وزارت‌نامه‌ای از عهد اتابکان فارس)

اتابکان فارس، با مصالحه با مغولان، در یکی از پرآشوب‌ترین و خون‌بارترین دوره‌های تاریخ ایران، ملجا امنی برای فعّالیّت اهل هنر و علم فراهم آوردند. آنان در شیوهٔ حکومت‌داری و علی‌الخصوص استحکام بنیاد دیوان‌سالاری و تقویّت نهاد وزارت از سلجوقیان (که قوی‌ترین دستگاه دیوان‌سالاری و وزارت پس از ساسانی را در ایران احیا نمودند) تبعیّت کردند. دستورالوزاره‌، نوشتهٔ محمود بن محمد اصفهانی، که درس‌نامه‌ای برای وزیران و دیوانیان است، محصول آن امنیّت و این نظامِ دیوان‌سالاری است. مسئلهٔ اصلی این تحقیق شناساندن ژرف‌ساخت‌های فکری، فرهنگی و سیاسی کتاب دستورالوزاره‌، به‌عنوان یکی از نمونه‌های دستور/ وزارت‌نامه‌نویسی فارسی دورهٔ اتابکان فارس، از طریق تحلیل لایه‌های سبکی این متن بوده است. دستاورهای حاصل از این تحقیق، که به روش ترکیبی (تحلیلی توصیفی استدلالی) انجام یافت، بدین ترتیب است: در لایهٔ واژگانی، فراوانی رمزگان‌های مربوط به نهادهای اخلاق، علم و ادب و هنر و نیز مذهب بیش و پیش از رمزگان‌های سیاسی و حکومتی است که نشان از چربش زیربنای اخلاقی تربیّتی کتاب بر مبانی سیاسی و حتّی تاریخی آن دارد. در لایهٔ نحوی، غلبهٔ وجهیّت اخباری همراه با قطعیّت بسیار در شیوهٔ روایتگری متن بیانگر صراحت و اعتقاد راسخ در مولّفه‌های گفتمانی اثر است؛ در لایهٔ بلاغی، فراوانی و تاثیرگذاری عمده از آنِ ابزارهای بلاغی استدلالی و استشهادی گفتمانی (نظیر اقتباس، تضمین، تلمیح، تمثیل، ارسال‌المثل و...) است، اما تصاویر بلاغی متن بیشتر در خدمت تکلّفات مرسوم نثر مصنوع است تا منظورهای گفتمانی و ایدئولوژیکی. در لایهٔ کاربردشناسی، کنش بیانی/ اظهاری در مرتبهٔ نخست و کنش ترغیبی در مرتبهٔ بعدی قرار می‌گیرد و نشان می‌دهد که نویسنده چگونه از این کنش‌ برای رسمیّت دادن به ارزش‌های حاکم بر دیدگاه‌های ارزشی (اخلاقی/ آرمانی) خود استفاده کرده است.

critical stylistics of dastur al-wazarah (a ministerial order of atabakan fars)

by reconciling with the mongols, the atabaks of persia, in one of the most tumultuous and bloody periods in the history of iran, provided a safe haven for the activities of artists and scholars. they followed the seljuks (who revived the strongest post-sassanid bureaucracy and ministry in iran) in the way they governed, and especially in strengthening the foundation of the bureaucracy and strengthening the institution of the ministry. the dastur al-wazarah written by mahmoud ibn mohammad isfahani, which is a textbook for ministers and courtiers, is the product of security and this bureaucratic system. the main issue of this research was to identify the intellectual, cultural and political in-depths of the book dastur al-wazarah, as one of the examples of persian atabakan period/ ministry of persian writing, by analyzing the stylistic layers of this text. the results of this research, which was done by combined research method (analytical-descriptive-argumentative), are as follows: it is political and governmental, which shows the priority of the moral-educational foundation of the book over its political and even historical foundations. in the syntactic layer, the predominance of narrative aspect, along with great certainty in the method of text narration, expresses explicitness and firm belief in the discourse components of the work; in the rhetorical layer of the text, the frequency and major influence are among the rhetorical and argumentative rhetorical tools of discourse (such as adaptation, guarantee, allusion, allegory, sending proverbs, etc.), but the rhetorical images of the text are more in the service of artificial prose than discursive and ideological purposes. in terms of pragmatics, expressive/ declarative action takes place first and the persuasive action is placed next, and shows how the author has used this action to recognize the values governing her own values (moral/ ideal).