معرّفی تاریخی ناشناخته از خاندان مغول: شجره‌الاتراک

دورهٔ مغول و حکمرانی جانشینان چنگیزخان از مهم‌ترین ادوار تاریخ ایران است، عصری که دست‌کم تا پایان حکومت تیموریان به درازا کشید. در این دوره، نوشتن کتاب‌های تاریخی اهمّیّت پیدا کرد و آثار متعدّدی در این زمینه به رشتهٔ تحریر در آمد. در تحقیق حاضر، که به روش توصیفی، از نوع تحلیل محتوای کیفی و سندپژوهی، با استفاده از ابزار گردآوری اطّلاعات کتابخانه‌ای، انجام گرفته، یکی از این آثار معرّفی شده است و آن کتاب شجره‌الاتراک است. این کتاب گزیده‌ای از کتابی مفقود منسوب به الغ‌بیک تیموری موسوم به الوس اربعۀ چنگیزی است که ظاهراً میان 980 و 1000 ق نوشته شده. نویسندهٔ اثر معلوم نیست، ولی مذهب و موطن وی به احتمال زیاد سنّیِ شافعی و سمرقند است. در کتاب، نویسنده سعی دارد اثر خود را موثّق نشان دهد و بر همین اساس، به‌غیر از منابع بی‌شمارِ فرعیِ مذکور و غیرمذکور، از دو کتابِ ظفرنامۀ یزدی (در نثر) و چنگیزنامۀ (یا شهنامۀ) کاشانی (در نظم)، به‌عنوان اصلی‌ترین مآخذِ کتاب، بسیار استفاده می‌کند. نام کتاب هم شجره‌الاتراک ذکر شده و هم الوس اربعه. نویسندهٔ اثر کتابِ منبعِ خود را نیز هم شجره‌الاتراک نامیده هم الوس اربعه. ظاهراً از کتابِ منسوب به الغ‌بیک چند تحریر موجود بوده و نویسندهٔ کتاب شجره‌الاتراک، که از آن اقتباس می‌کرده، چند نسخه از آن را پیش روی خود داشته است. اینکه خودِ الغ‌بیک تاریخ نوشته باشد بر مبنای دو اصلِ وجود نداشتن سندی صریح، جز اشارۀ گذرای خواندمیر، و مشهور نبودن الغ‌بیک در تاریخ‌نویسی و ادبیّات از اساس غلط است.

introducing an unknown history book on the mogul dynasty:shajarat al-atrāk

the mogul period and governing of chengiz’s successors is one of the most important periods of iran; a period lasted at least until the end of the timurid reign. compiling the historical books concentrated at that time and many volumes written in the subject. in this research, that the method is descriptive-analytical and a type of research using library tool, one of works of this era identified which is shajarat al-atrāk. the shajarat al-atrāk is a summary from a lost book, called olos-e arba`a chengizi attributed to ologh beik written between 980-1000 ah. the author is unclear but that is indirectly understood that he was muslim (sunni shāfe’i) and his homeland (or land of residence) was probably samarqand. in this book, the author attempts to show his work as a valid book and hence it was completely proved that in addition numerous told and untold resources, two books (zafarnamah yazdi – in prose – and chengiznamah/ shahnamah kashani – in poetry) are main resources of it. the name of this book is also shajarat al-atrāk and olos-e arba`a. the author also called his own source, with these two names. there are several versions of the book attributed to ologh beik and the author of shajarat al-atrāk, who has used from it, had several copies of relating a historical book to ologh beik based on two principles is wrong: a. there is no explicit document - with the exception of khwandmir’s brief notification; b. ologh beik had no reputation for writing history or literature.