دو حرف اضافه پیاپی (یک ویژگیِ نادرِ دستوری در شاهنامه و چند متن دیگر)

در شاهنامه و بعضی متونِ فارسی گونۀ خاصّی از کاربردِ حرف اضافه و متمّم دیده می‌شود که در پژوهش‌های مربوط به دستور تاریخی، سبک‌شناسی و تاریخِ زبان فارسی به صورتِ کامل و دقیق مورد توجّه قرار نگرفته است. این ویژگیْ آمدنِ دو حرفِ اضافۀ پیاپی پیش از یک متمّم در قالبِ الگوی حرف اضافه + حرف اضافه + متمّم است. در حدودِ بررسی‌‌های انجام‌‌گرفته شش حرف اضافۀ متوالیِ «با بر»، «بر به»، «در اندر»، در به» و «ز در» به این شکل استعمال شده است، که از میان آنها دو حرفِ «بر با» و «ز در»، به دلیل داشتنِ یک شاهد، باید با تردید و احتیاط تلقّی شود. هدف اصلی از این نوع کاربردْ تاکید و تقویتِ معنای حروفِ اضافه بوده، که در شواهدِ متاخّرتر، به وسیله‌‌ای برای تکمیلِ وزنِ ابیات نیز تبدیل شده است. نمونه‌‌های استفاده از دو حرفِ اضافۀ پیاپی از سدۀ پنجم تا روزگارِ معاصر در متون وجود دارد و بیشترین گواهی‌‌های آن هم از حرفِ «بر به» و در شعر یغمای جندقی است. سابقۀ این قاعدۀ نحوی به زبان و متونِ پهلوی می‌‌رسد و در تصحیح و شرحِ آثارِ منظوم و منثورِ فارسی حتماً باید به آن توجّه کرد.

two consecutive prepositions (a rare grammatical feature in shāhnameh and several other texts)

in shāhnameh and some persian texts, there is a particular type of complex prepositions. the occurrence of two consecutive prepositions preceding a complement follows the following pattern: preposition + preposition+ complement. in previous studies, six consecutive prepositions of ba bar, bar be, dar andar, dar be and ze dar have been recognized. the main purpose of this pattern is to emphasize and reinforce the meaning. there are examples of the use of two successive prepositions from the fifth century to the contemporary times in the texts and most evidence are from the preposition bar be used in yaghma-ye jandaqi’s poetry. the history of this pattern goes back to pahlavi’s language and texts. this pattern needs to be taken into consideration in the editing of persian literary texts.