مرزهای ایران صفوی و امپراتوری عثمانی بر اساس نقشه‌‏های تاریخی با تاکید بر آناتولی (آسیای صغیر)

بازسازی و مطالعۀ تحول و تطور مرزهای ایران عصر صفوی با امپراتوری عثمانی اهمیت بسیاری در مشخص کردن سابقۀ چهارصدسالۀ گسترۀ سیاسی ایران دارد. قدرت مهیب عثمانی و ستیزه‌‏جویی‌‏های میان دو دولت، آناتولی (آسیای صغیر)، آذربایجان و قفقاز را صحنۀ بیشترین درگیری‌‏ها ساخته بود. از همین بابت موضوع اصلی این مقاله تحولات مرزهای غربی ایران با تاکید بر آناتولی (آسیای صغیر) است. از آنجا که برآمدن صفویان با توسعۀ نقشه‌‏نگاری نوین در اروپا هم‌زمان بود، اکنون نقشه‌‏های تاریخی متعددی از ایران و عثمانی در دست است که می‌‏توان آنها را مرجعی دست اول برای بررسی جغرافیای تاریخی ایران و سرزمین‌‏های پیرامون در آن هنگام دانست. این پژوهش به روش کتابخانه‌‏ای و با رویکردی توصیفی- تطبیقی- تحلیلی به معرفی و مطالعۀ نقشه‌‏های تاریخی می‌‏پردازد و به این پرسش‌‏ها پاسخ می‎دهد: تحولات مرزی ایران و عثمانی در عصر صفوی چه نمودی در نقشه‌‏های تاریخی آن عصر دارد؟ آیا تحولات مرزهای نیمۀ غربی ایران  به‎ویژه با آناتولی  را می‎توان در نقشه‌‏های تاریخی بازسازی کرد؟ براساس یافته‌‏ها، نقشه‌‏ها با توجه به ماهیت تصویری‌‏شان به نحوی شفاف، گویای آن‎اند که نه تنها سرزمین‌‏های همجوار امروز ایران با ترکیه و عراق و در خلیج‌‏فارس، غالباً و عموماً تعلق به دولت صفوی  داشته‌‏اند، بلکه گسترۀ وسیع قفقاز و نواحی شرقی دریاچه وان نیز به استناد نقشه‌‏ها بیشتر در قلمروی ایران بوده‌‏اند تا عثمانی. هرچند این نواحی بارها صحنه کشاکش‌‏ و دست‌‏به‌‏دست شدن بین دو دولت عثمانی و صفویه بوده‌‏اند.

the borders of safavid iran and the ottoman empire based on historical maps with an emphasis on anatolia (asia minor)

the reconstruction and study of the transformation and development of iran’s borders during the safavid era with the ottoman empire is very important in defining the four-hundred-year history of iran’s political sphere. the formidable ottoman power and the conflicts between the two states had made anatolia (asia minor), azerbaijan and the caucasus the scene of the most conflicts. for this reason, the main topic of this article is the developments of iran’s western borders with an emphasis on anatolia (asia minor). since the rise of the safavids was at the same time as the development of modern cartography in europe, now there are many historical maps of iran and the ottoman empire that can be used as a first-hand reference for studying the historical geography of iran and its surrounding lands at that time. this research introduces and studies historical maps in a library method and with a descriptive-comparative-analytical approach and answers these questions: what are the border developments of iran and the ottoman empire in the safavid era? is it historical of that era? can the developments of the borders of the western half of iran - especially with anatolia -be reconstructed in historical maps? according to the findings, the maps, due to their visual nature, clearly show that not only the neighboring lands of iran, turkey and iraq, and in the persian gulf, often and generally belonged to safavids, but also the vast area of ​​the caucasus and the eastern areas of lake van, based on the maps, were more in the territory of iran than ottoman. however, these areas have been the scene of conflict between the two ottoman and safavid governments many times.