دربارۀ شماری از واژه‌های فارسی و ترکی تفسیر سورآبادی (در نسخه قونیه)

کهن‌ترین ترجمه‌ها و تفسیرهای بازمانده از قرآن کریم به فارسی مربوط به اوایل سدۀ چهارم هجری است. مولفان، مترجمان و کاتبان این متون، برای پرهیز از گمراه کردن خواننده، سعی کردند با دقت و امانت‌داری وسواس‌گونه، با بیانی ساده و فصیح و به‌دور از هرنوع کژتابی زبانی، به ترجمه و استنساخ قرآن بپردازند. همین موضوع سبب شده است این متون از لحاظ تحقیق در پیشینۀ زبان فارسی جایگاه ارزشمندی بیابند. جنبه‌ای از اهمیت این کتاب‌ها، کاربرد لغات و ترکیبات نادر فارسی است، ضمن آنکه ردپای لهجة مفسر یا مترجم یا کاتب در این متون دیده می‌شود. تفسیر سورآبادی (/ سورآبانی) معروف به تفسیرالتفاسیر ازجملۀ این متون است که در حدود 470-480ق تالیف شده و مولف آن ابوبکر عتیق نیشابوری، معروف به‌سورآبادی است. از این تفسیر نسخه‌های فراوانی در کتابخانه‌های ایران و کشورهای دیگر وجود دارد که دست‌نویس قونیه، به کتابت محمودبن عیسی بن عمر قونی قلمدار‌  با تاریخ اولین جلد آن 22 صفر 723 و آخری 21 صفر 725  یکی از آنهاست. این دست‌نویس کامل‌ترین نسخۀ شناخته‌شدة تفسیر سورآبادی است. بعضی از واژه‌های به‌کاررفته در این نسخه در کهن‌ترین شکل‌شان استعمال شده‌اند و جالب آنکه در کنار واژه‌های فارسی، لغات ترکی نیز به‌چشم می‌خورد. در این نوشتار به‌بررسی شماری از لغات و ترکیبات کهن فارسی و نیز واژه‌های ترکی به‌کاررفته در آن  نسخۀ قونیه (اعراف تا مریم)  پرداخته‌ایم. به‌نظر می‌رسد کاتب ترک‌زبان این دست‌نویس مواردی از لهجۀ خود را وارد این متن کرده‌است.

about a number of persian and turkish words in tafsir-e surabadi (in the konya version)

the oldest surviving translations and interpretations of the holy quran into persian date back to the beginning of the 4th century ah. in order to avoid misleading the reader, the authors, translators and writers of these texts tried to translate and copy the quran with obsessive accuracyand reliability, with simple and eloquent expression and away from any kind of linguistic distortions. this issue has caused these texts to find a valuable place in the history of persian language in terms of research. an aspect of the importance of these books is the use of rare persian words and combinations, while traces of commentator’s or translator’s or scrib’s accent can be seen in these texts. tafsir-e surabadi (/surabani) known as tafsir al-tafasir is one of these texts which was compiled around 470-480ah and its author is abubakr atiq nishbouri, known as surabadi. there are many copies of this commentary in the libraries of iran and other countries, of which the konya manuscript, written by mahmoud ibn isa ibn omar quni qalmdar, with the date of first volume on 22safar 725, is one of them. this manuscript is the most complete known version of tafsir-e surabadi. some of the words used in this version are used in their oldest form and it is interesting that turkish words are also seen in addition to persian words. in this article we have examined a number of old persian words and combinations, as well as turkish words used in it- the konya version (araf or maryam). it seems that the turkish scribe of this manuscript has included some of his dialect  in this text.