تدقیقات ابن کمال پاشا (873-940ق) در زبان و شعر فارسی براساس رساله های یاییه و قافیه

کمال پاشازاده در زمرۀ دانشمندان و ادبایی است که در تعامل و پیوند زبانی و ادبی بین دو قلمرو ایران و عثمانی نقش بزرگی داشته است. در این تحقیق که به روش اسنادی  تحلیلی انجام شده، بر دو اثر دیده‎نشدۀ ابن ‌کمال پاشا  چه در ایران چه در آناتولی یا دیگر قلمروها  تمرکز شده است. وی به جهت پرداختن به قواعد زبان و ظرایف واژگان و شعر فارسی پیشگام و سرشناس است. این دو اثر، رسالۀ یاییه (در انواع یاء فارسی) و رسالۀ قافیه (در علم قافیه)، به صورت نسخه خطی و به زبان ترکی عثمانی و مشتمل بر آرا و نکات شایان تاملی در باب قوافی، معانی و کاربردهای سازه‎های فارسی است که با رویکردی تطبیقی بین زبان‌های سه‎گانه (فارسی، ‌ترکی، ‌عربی) بیان شده‌است. آرای ابن ‎کمال دربارۀ انواع یاء فارسی و معانی آن تفاوت‎ها و تشابه‌هایی با آرای معاصرانش دارد. وی  دربارۀ یاء فارسی به انواعی چون یاء تعلیق، مآل، نفی و افراد قائل بوده و با استدلال‎های زبانی و منطقی وجود یاء در معانی مصدری و تمنایی را رد کرده است. همچنین در باب قافیه و تعاریف اصطلاحات مربوط به آن، مثل حرف روی یا انواع و عیوب آن، به شیوه‎ای تطبیقی برخی آراء قدما و به‎ویژه رسالۀ قافیۀ جامی را نقد کرده است.

investigations of ibn kamal pasha (873-940 ah) in persian language and poetry based on the treatises of yaiyeh and qafiyeh.

kamal pashazadeh is among the scholars and writers who played a great role in the linguistic and literary interaction between the two territories of iran and the ottoman empire. in this research, which was done using the documentary-analytical method, the focus is on two unseen works of ibn kamal pasha - whether in iran, anatolia or other territories. he is a pioneer and well-known for dealing with the rules of the language and subtleties of persian vocabulary and poetry. these two works, resaleh-ye yaiyeh (on the types of persian “ya”) and resaleh-ye qafiyeh (on the science of rhyme), are in manuscript form and in the ottoman turkish language, and contain opinions and points worthy of reflection on rhymes, meanings and applications of persian structures. which is expressed with a comparative approach between three languages (persian, turkish, arabic). ibn kamal’s opinions about the types of persian “ya” and its meanings have differences and similarities with the opinions of his contemporaries. about persian “ya”, he considered the types such as suspension “ya”, possesion, negation, and individuals, and with linguistic and logical arguments, he rejected the existence of “ya” in infinitive and aspirational meanings. also, regarding rhyme and the definitions of terms related to it, such as letter or its types and defects, in a comparative way, he has criticized some old opinions, especially jami’s resaleh-ye qafiyeh.