پرستار (بحث لغوی و دستوری)

در بعضی دستورهای فارسی گفته شده‌است که پرستار صفت فاعلی است که برخلاف قاعده بر روی بن مضارع ساخته شده‌است، چون می‌دانیم که صفات فاعلی‌ای که با پسوند «-ار» ساخته می‌شوند بر روی مادﮤ ماضی ساخته شده‌اند (جز بعضی استثنائات در دو ترجمۀ قدیم قرآن). راه حلّی که به نظر دستورنویسان فارسی رسیده این است که مشابهت پرست با بُن‌های ماضی سبب این ساخت خلاف قاعده شده‌است. این توجیه از نظر هم‌زمانی نادرست نیست، ولی به‌لحاظ تاریخی در آن تردید است. بعضی فرهنگ‌های ریشه‌شناسی نیز اشتقاق دیگری برای این کلمه حدس زده‌اند که آن نیز با قواعد لغت‌سازی در ایرانی باستان ناسازگار است. در واقع لفظ *parištar-، که از قرن نوزدهم بعضی محققان آن را اصل کلمۀ پرستار فارسی شمرده‌اند و امروز نیز در بعضی کتاب‌ها تکرار می‌شود، نه وجود دارد و نه ساخت آن مطابق قاعده است، به شرحی که در متن مقاله آمده‌است. در این مقاله احتمالات مختلف دربارۀ اصل کلمۀ پرستار و ساخت صرفیِ آن سنجیده شده و در ضمن آن سعی شده‌است برخی از دیگر اشتباهات فرهنگ‌های ریشه‌شناسی دربارۀ اشتقاق بعضی کلمات وابسته به پرستار اصلاح شود و توضیحاتی اجمالی دربارۀ ساخت صرفی کلمات ساخته‌شده با پسوند -tar عرضه شود که به نظر نویسنده برای فهم مسئله حائز اهمّیّت است.

parastār (a lexical and grammatical investigation)

some grammarians maintain that the word ‘parastār’ [nurse] is a (truncated) agentive adjective which is compounded using a present stem in defiance of the well-established general rule requiring agentive adjectives ending in -ār to be based on past, rather than present, stems (this is, however, not exception-free as evidenced by the few compounds attested in the holy quran script). the way grammarians have addressed this riddle is to claim that the similarity of parast to past stems has led to such an ungrammatical construct, a hypothesis that does not seem to be synchronically unfounded but is historically not assured. this is while certain etymological dictionaries have conjectured a different derivation for the word that is incongruous with the word formation rules in ancient iranian languages. one such contemplated derivation is the form parištār that is neither attested in texts nor complies with the known word formation rules albeit some 19th century scholars introduced it as a persian word and is even still repeatedly used in certain works. the present article investigates the possible origins of the word and examines its morphology while also trying to shed light on some other mistaken etymologies in such dictionaries regarding other derivations related to parastār. these observations along with a brief explanation about word forms ending in the -tār suffix will expectedly lead us to a more informed understanding of the true morphology of the word in question.