تحقیق در واژه‌های دیریابِ نسخه‌ای مشکول از السّامی فی الاسامی (مورّخ 537 ه .ق.) با تاکید بر واژه‌های سیستانی آن

یکی از فرهنگ‌های کهنِ عربی به فارسی که در پژوهش‌های لغویِ زبان فارسی اهمّیت بسیاری دارد السّامی فی الاسامی نوشتۀ ابوالفضل احمد بن محمّد المیدانی (وفات: 518 ه .ق.) است. از این متن نسخه‌های کهنِ بسیاری برجای مانده‌است که کهن‌ترینِ آن‌ها مورّخ 537 هجری قمری است و در موزۀ آسیایی آکادمی علوم اتّحاد جماهیر شوروی (سابق) نگهداری می‌شود. ویژگی مهمِ این نسخه حرکت داشتنِ واژه‌های فارسیِ آن است؛ بنابراین به یاریِ آن می‌توان از تلفّظ‌های رایج آن زمان آگاه شد که البتّه برخی از آن‌ها ویژۀ محل تولّد یا زندگی کاتب بوده‌است. اهمّیت دیگر نسخه وجود برخی برابرهای سیستانی است که کاتب برای واژه‌های عربی برگزیده‌است. این واژه‌ها در نسخه‌های دیگرِ متن به‌کار نرفته‌اند و تنها در متون سیستانی به‌ویژه مهذّب الاسماء یافت می‌شوند. همچنین به سیستانی بودنِ بعضی از آن‌ها در کتاب الصّیدنه تصریح شده‌است. بنابراین می‌توان گفت برخی واژه‌های دیگرِ نسخه که در منابع دیگر یافته نشده‌است، به احتمال بسیار از منطقۀ سیستان است. این احتمال زمانی قوی‌تر گشت که تعدادی از این واژه‌ها در فرهنگ‌های سیستانی معاصر نیز به نظر رسید. با توجه به اینکه متون سیستانیِ نسبتاً اندکی از گذشته برجای مانده‌است وجود چنین نسخه‌هایی و تحقیق در آن‌ها اهمّیتی بسیار می‌یابد. همچنین این نسخه، به‌دلیلِ کهن، درست، کامل و مشکول بودن ضمن اینکه در تصحیح اثر، نسخۀ اساس واقع می‌شود، بهره‌مندی از آن نیازمند احتیاط است؛ به‌ویژه در مواردی که برابرهایی متفاوت با برابرهای دیگر نسخه‌ها دارد.

a search into difficult words in a vocalized manuscript (537 ah) of al-sami fi al-asami, with an emphasis on its sistani words

one of the classic arabic-to-persian dictionaries that is very important in persian lexical research is al-sami fi al-asami written by abul fazl ahmad b. muhammad al-midani (518 ah). there are many old manuscripts of this text, the oldest of which is dated back to 537 ah and is kept in the asian museum of the academy of sciences of the . the noticeable feature of this manuscript is that pronunciations of its persian words have been determined some of which have been specific to the scribe’s region of birth and living. another crucial aspect of the manuscript is the existence of some of sistani words. these words have not been used in other manuscripts of the text and have been found only in sistani texts, especially in mohdhab al-asma. in the book of al-saidnah, it has also been specified that some of them are sistani. consequently, it can be said that some other words which were not found in other sources may be from the sistan region. this hypothesis became stronger when some of these words were also found in contemporary sistani dictionaries. considering that few of sistani texts have been left from the past, the existence of such manuscripts and research into them is very critical. also, due to the fact that this manuscript is old, correct, complete, and it has pronunciation, al-sami fi al-asami should be edited based on it, but with caution; especially in cases where different words have been used in other manuscripts.