بررسی تطبیقی گزارش‏‏‌‌های نمایندگان ایران و عثمانی در مذاکرات ارزنة‏‏‌‌الروم (1259 1263ق)

روابط ایران و عثمانی، در طول سده‏‏‌‌های متمادی، بسیار پرفراز‏‏‌‌ونشیب و همیشه با جنگ و صلح توام بود. دو دولت در دوره‏‏‌‌های مختلف، برای پایان دادن به اختلاف‏‏‌‌ها، عهدنامه‏های متعددی بستند. آخرین و مهم‏ترین آنها که پایه و اساس حل اختلاف دو کشور گردید، عهدنامۀ ارزنة‏‌‌‏الروم بود. این عهدنامه، بعد از حدود چهار سال مذاکره بین نمایندگان دو کشور، با وساطت نمایندگان روس و انگلیس، در 16جمادی‏الثانی 1263/ 13 مه 1847، بسته شد. نمایندگان هر چهار دولتِ حاضر در مذاکرات، دولت‏های خود را پیوسته در جریان مذاکرات قرار می‏دادند. مجموع گزارش‏های نمایندۀ ایران، میرزا تقی‏خان، در آرشیو وزارت امور خارجه ایران موجود است. گزارش‏های نمایندۀ عثمانی، انوری افندی، در کتابی به نام سفارتنامۀ ایران تدوین شده و نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ سلیمانیۀ اسلامبول موجود است. گزارش‏های مذکور، مخاطب را در جریان دقیق مذاکرات چهارجانبه، به‎ویژه مواضع، ادعاها، اختلاف‏ها و پیشنهادهای نمایندگان دو دولت ایران و عثمانی قرار می‏دهد. همچنین، از خلال این گزارش‏ها می‏توان به مواضع نمایندگان روس و انگلیس در اثنای مذاکرات پی برد. این گزارش‏ها از منظر تاریخ سیاسی و دیپلماسی دارای اهمیت زیادی است. از این رو، در جُستار حاضر، گزارش‏های نمایندگان ایران و عثمانی به صورت تطبیقی بررسی و به این پرسش‏ها پاسخ داده شده است: نمایندگان ایران و عثمانی در گزارش‏های ارسالی خود تا چه میزان مواضع یکدیگر را به دولت‏های خود منعکس و منتقل کردند؟ نمایندگان دو دولت مزبور برای دفاع از مواضع خود چه روشی در پیش‏گرفتند؟ نمایندگان دو دولت چگونه از عهدۀ اثبات ادّعاهای خود دربارۀ مناطق سرحدّی برآمدند؟

a comparative study of the reports of the iranian and ottoman envoys in the arzanat al-rum negotiations (1259-1263 ah)

relations between iran and the ottoman empire have been very volatile for centuries, always accompanied by war and peace. the two governments at different times concluded several treaties to end the disputes. the last and most important treaty that became the basis for resolving the dispute between the two countries was the arzanat al-rum treaty. this treaty, after about four years of negotiations between the envoys of the two countries, with the mediation of the envoys of russia and britain, was concluded on the 16th of jamadi-al-sani, 1363/13th of may, 1347. envoys of all four governments present at the talks kept their governments informed during the negotiations. all the reports of the envoy of iran, mirza taghi-khan, are in the archives of the ministry of foreign affairs of iran. the reports of the ottoman envoy, anwari effendi, were compiled in a book addressed to the iranian embassy, ​​and a manuscript is available in the sulaimaniyah library in istanbul. these reports keep the audience abreast of the quadripartite negotiations, in particular the positions, claims, differences, and proposals of the envoys of the two governments, iran and the ottoman empire. also, through these reports, one can understand the positions of the russian and british envoys during the talks. these reports are very important from the perspective of political history and diplomacy. the present article tries to comparatively review the reports of the iranian and ottoman envoys and answer the following questions: to what extent did the iranian and ottoman envoys reflect and convey each other’s positions to their governments in their submitted reports? what did the envoys of the two governments do to defend their positions? how did the envoys of the two governments manage to prove their claims on the border areas?