واژگان پارسی و قافیه‌ شعر تازی

رواج واژگان بیگانه به‌ویژه پارسی در زبان عربی، از روزگار خلافت عباسی تاکنون، نگاه پژوهشگران را به خود جلب کرده و یادداشت‌های زیادی درباره‌ این واژه‌ها و اصلشان در زبان پارسی و شیوه‌های تعریب و ضوابطش به نگارش درآمده، همان‌گونه که به ریشه‌های سیاسی، جغرافیایی و دینیِ گسترش این واژه‌ها در زبان عربی پرداخته شده است ولی آنچه کمتر و شاید هرگز از آن سخنی به میان نیامده نقش و کارکرد هنری این واژگان در شعر تازی است. اگر با نگاه تیزبینانه‌تر به جایگاه واژه‌های پارسی در شعر تازی بنگریم، درمی‌یابیم که بسیاری از آنها به مثابه‌ قافیه به کار رفته‌اند و چون از ارزش والای هنری، موسیقایی و معنایی قافیه در این شعر آگاهیم، توان پنداشت که سرایندگان عربی‌زبان، آگاهانه و با هدف بهره‌گیری از ارزش‌های موسیقایی و معنایی این واژگان آنها را در قافیه به کار برده‌اند. نویسنده، در جستار پیش‌رو، نخست از برخی بیت‌ها، قطعه‌ها و قصیده‌هایی که سرایندگانشان از واژه‌های بیگانه و به‌ویژه پارسی در جایگاه قافیه بهره برده‌اند، یاد می‌کند و سپس از کارکرد فنّی یا انگیزه‌ هنری کاربرد چنین واژگانی در این جایگاه سخن می‌گوید. ارزشمندترین کارکردهای هنری واژگان پارسی قافیه را می‌توان به درازا کشیدن چکامه‌های عربی، آشنایی‌زدایی معنایی نزد خواننده و کمک به اثربخشی موسیقایی شعر عربی دانست. سرایندگان برای بهره‌گیری از این ارزش‌ها واژه‌های پارسی قافیه را در ساخت‌های گوناگون اسمی، فعلی، وصفی و چه‌بسا ساخت‌هایی متفاوت با ساخت شناخته‌ آنها میان مردم عرب‌زبان به کار برده و گاه ترکیب‌هایی دوبخشی از واژه‌های عربی و پارسی ساخته‌اند تا بتوانند این واژه‌ها را با دیگر واژه‌های عربی قافیه هم‌ساز و هم‌آوا کنند.

persian words and rhyme of arabic poems

the spread of foreign words, especially persian, in the arabic language, from the time of the abbasid caliphate until now, has attracted the attention of researchers, and many articles have been written about these words and their origin in the persian language, as well as their translation methods and rules. the political, geographical and religious spread of these words in the arabic language has been discussed as well, but what is less and perhaps never mentioned is the artistic role and function of these words in arabic poetry. if we take a closer look at the position of persian words in arabic poems, we find that many of them are used in rhymes, and since we know the high artistic, musical and semantic value of rhyme in arabic poetry, we can assume that the arab poets, knowingly and with a purpose taking advantage of the musical and semantic values of these words, have used them in rhymes. in the present essay, the author first mentions some verses, pieces and odes whose composers have used foreign words, especially persian, in the rhymes, and then talks about the technical function or artistic motivation of using such words in this position. the most valuable artistic functions of persian rhyming words can be considered as elongating arabic odes, semantically defamiliarizing the verses in the reader’s mind and contributing to the musical effectiveness of arabic poetry. in order to take advantage of these values, the poets have used persian rhyming words in various nominative, verbal, and adjective constructions, and sometimes constructions different from the known forms among arab-speaking people. they have also made two-part combinations of arabic and persian words so that they can combine these words with other arabic rhyming words.