نقش‌نمای مفعولی «را» در زبان فارسی: توصیفی پیکره‌بنیاد

«را» در زبان فارسی، به‌لحاظ نحوی، نقش‌نمای مفعولی است. همراهی نقش‌نمای مفعولی «را» با مفعول صریح برای برخی از افعال الزامی است‌، اما در سایر موارد به نظر می‌رسد که امکان حضور یا عدم حضور آن در جمله با توجه به مفهوم گذرایی قابل تعریف باشد. در رویکرد هاپر و تامپسون (1980) گذرایی مفهومی پیوستاری و به‌عنوان ویژگی بند (و نه‌فقط به‌عنوان ویژگی فعل) در نظر گرفته می‌شود. براین‌اساس، علاوه بر ویژگی‌های افعال، ویژگی‌های فاعل و مفعول هم در میزان گذرایی نقش دارند. طبق تعریف هاپر و تامپسون، اگر مفعولِ کنش‌پذیر، اسم خاص، انسان (جاندار)، عینی، مفرد و اسم قابل‌ شمارش و ارجاع‌پذیر باشد، بند مورد نظر گذراتر است. در این پژوهش با اتکا به این رویکرد تلاش شد تا وضعیت «را» در زبان فارسی مورد بررسی قرار گیرد. فرضیهٔ این پژوهش بر این استوار بود که باید میان حضور «را» و گذرایی بند رابطه‌ای وجود داشته باشد. برای بررسی این فرضیه از پیکرۀ وابستگی نحوی زبان فارسی (rasooli et al., 2013) استفاده شد. این پیکره با حجمی حدود نیم میلیون کلمه و سی هزار جمله، حاوی برچسب‌های مختلف نحوی است که به‌صورت دستی برچسب‌گذاری شده‌اند. تعداد مفعول‌های مشخص‌شده در این پیکره حدود بیست هزار مورد است. بررسی‌های این پژوهش نشان داد پربسامدترین مفعول «را»یی، مفعول‌های اسمی مفرد بی‌جان است و در بحث معرفگی، اسم‌های معرفه و ضمایر مفعولی تمایل دارند که با «را» همراه شوند.

accusative case marker “rā” in the persian language: a corpus-based description

the postposition “rā” is syntactically an accusative case marker in the persian language. accompanying the case marker “rā” with the direct object is mandatory for some verbs, but in other cases, transitivity defines the presence or absence of “rā”. according to hopper and thompson (1980), transitivity is considered a continuous concept and is a feature of the clause (and not only a feature of the verb). then, in addition to the verbs, the subject and object in a sentence also play a role in transitivity. accordingly, if the object of an active verb is a proper noun, human (animate), objective or singular, and countable and referable noun, the clause is more transitive. this research studies the postposition “rā” in persian based on hopper and thompson. we assume that there should be a relationship between the presence of “rā” and the transitivity of the clause. to investigate this hypothesis, we used the “persian dependency treebank” (rasouli et al., 2013). this corpus contains about half a million words and thirty thousand sentences. there are twenty thousand objects in this corpus. the findings showed that the inanimate singular nominal objects are the most frequent object accompanied with “rā”, and definite nouns and object pronouns tend to be associated with “rā” more than indefinite nouns.