مولانا و ابن‌جوزی

ابن‌جوزی، مورّخ و خطیب حنبلی‌مذهب، که حدود ده سال قبل از تولّد مولانا وفات کرد، یکی از نویسندگان کثیرالتالیف ادبیّات عرب است. صفةالصّفوه، مشهورترین اثر او که تذکرهٔ عارفان است، منتخبی از حلیة‌الاولیاء قلمداد می‌شود. در این کتاب، ابن‌جوزی قصد داشته زندگینامهٔ صوفیانی را که کردارشان را موافق سنّت نبوی و سیرهٔ صحابه یافته جمع کند و حکایاتی از آنان را که بیانگر این منش باشد بیاورد. هرچند مولانا و ابن‌جوزی در اندیشه و روش زندگی متفاوت و گاه متضادند، در مثنوی چندین حکایت آمده که کاملاً شبیه روایت  صفةالصّفوه است. این شباهت گاه به‌حدّی زیاد می‌شود که حتّی واژگان مولانا عین واژگان روایت ابن‌جوزی و گاه ترجمهٔ لفظ‌به‌لفظ روایت صفةالصّفوه می‌نماید. در این مقاله چند حکایت بسیار شبیه مثنوی و صفةالصّفوه را بررسی کرده‌ایم، تا گامی دیگر در راه ماخذشناسی جامع حکایات مثنوی برداشته شود و جنبه‌ای دیگر از آثار مولانا روشن گردد؛ یافته‌های این تحقیق می‌تواند دست‌مایۀ تحقیقات دیگر در حوزه‌های ادبیّات تطبیقی، بینامتنیّت، روایت‌شناسی و... شود.

rumi and ibn al-jawzi

ibn al-jawzi, a hanbali historian and orator who died about ten years before rumi’s birth, is one of the most prolific writers of arabic literature. his most famous mystical work, sifat ol-safwa, which is a biography of mystics, is considered to be a selection of helyat al-awliyā’ by abu na’im isfahani. in this book, ibn al-jawzi has collected the biographies of sufis whose deeds and words had been found in accordance with the prophet and companions tradition, and has narrated anecdotes that express this character and method. although rumi and ibn al-jawzi are different and sometimes contradictory in religion, thought and way of life, there are several anecdotes in rumi’s masnawi that are quite similar to ibn al-jawzi’s narration in sifat ol-safwa. this resemblance is sometimes so great that even the words of rumi are the same as those of ibn al-jawzi and sometimes a word-for-word translation of arabic words and phrases of sifat ol-safwa narration.in present article, the author intends to present and analyze some very similar anecdotes of masnawi and sifat ol-safwa in the hope that a further step would be taken towards a comprehensive bibliography of masnawi’s anecdotes and another aspect of rumi’s life would be clarified. also, the findings of this article can be the subject of research by other professors and researchers of literature and literary criticism in such fields as comparative literature, intertextuality, narrative science, etc.