بررسی سیر تحول فرایند آموزش و راهنمای مذهبی حجاج در دوران قاجار و پهلوی

نوشتار پیش‌رو با استفاده از اسناد، منابع و گزارش‌های تاریخی به بررسی فرایند آموزش مناسک و هدایت مذهبی حجاج در کاروان‌های زیارتی می‌پردازد. زمان مورد مطالعه دوران تاریخی قاجار و پهلوی است و روش و رویکرد پژوهش، توصیفی تحلیلی می‌باشد.مسئلة اصلی عبارت است از اینکه: فرایند آموزش و هدایت مذهبی حجاج و معتمران در کاروان‌های زیارتی دوره‌های تاریخی قاجار پهلوی به چه شکل و متاثر از چه عواملی بوده؟ و در حوزه وظایف کدام‌یک از افراد، گروه‌ها و یا طبقات اجتماعی تعریف می‌شده است؟ دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهند که این مهم، ابتدا ازجمله وظایف مُطوّفان و مُزوّران (ادلاء) بوده؛ ولی ازآن‌رو که آنان قادر به پاسخگویی به پرسش‌ها، رفع شبهات و حل مشکلات شرعی نبوده‌اند، درگذر زمان و بنا بر نیاز و ضرورت‌ و با درخواست مردم، نهاد روحانیت عهده‌دار و متولی آن شده است.از مشکلات و آسیب‌های موجود در این حوزه می‌توان به عدم وجود متون و منابع آموزشی و همچنین فقدان سازوکارهای نظارتی اشاره نمود که متاسفانه تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشته است.

investigating the evolution of the process of religious instructions and guidance of pilgrims during the qajar and pahlavi eras

based on the historical documents, sources, and reports, this research examines the process of instructing the rituals of hajj and the religious guidance of pilgrims in caravans. this descriptive-analytical research covers the historical eras of qajar and pahlavi. the main question is the process of the instruction and religious guidance of pilgrims and ʿumra performers in the pilgrim caravans during the qajar-pahlavi eras, the factors that influenced them; and in the field of the duties, which people, groups, or social classes were in charge of? the achievements of this research show that this important subject was first among the duties of those who were helping pilgrims to do tawaf and pilgrimage but as they were unable to answer the pilgrims’ questions, remove their doubts, and solve their sharia problems, over the time and according to the needs and necessity and at the request of people, the clergy became responsible and took the charge. among the problems and difficulties in this field, one can refer to the lack of instructional texts and resources, and the lack of monitoring mechanisms which unfortunately continued until the victory of the islamic revolution.