بررسی تطبیقی بازتاب آموزه رجعت درنظام حکمت متعالیه با تاکید بر آرای ملاصدرا و علامه طباطبایی

دو اصل فلسفی «امتناع اعاده معدوم بعینه» و «امتناع بازگشت موجود بالفعل به حالت بالقوه» در حکمت متعالیه، واکنش های فلسفی حکیمان بعد از ملاصدرا را جهت اثبات آموزه رجعت در شیعه بر انگیخت و موجد سه نظریه در این زمینه گردید: 1. از دیدگاه مدرس زنوزی، بدن، به سوی نفس بازگشت می کند که این نظریه با قاعده امتناع اعاده معدوم سازگار نیست؛ 2. از دیدگاه علامه طباطبائی نفوس انسان های فوت شده دارای برخی جهات قوه و استعداد هستند؛ لذا بازگشت آن ها در زمان رجعت ممتنع نیست. مخدوش بودن این نظریه در آن است که نفوسی که از بدن قطع تعلق می کنند، استعداد یا ماده ای ندارند و بدین جهت بازگشت آن ها به عالم ماده ممتنع است؛ 3. در ادامه، آرای علامه رفیعی قزوینی و آیت الله شاه آبادی نیز مورد بررسی قرار می گیرد. طبق «نظریه تمثل»، نفوس انسان های کامل دوباره در عالم ماده ظهور و تجلی می کنند. نقصان این نظریه در عدم شمول آن نسبت به همه رجعت کنندگان مانند کافران است.