بررسی انتقادی حسن و قبح در اندیشه محقق اصفهانی

در مسیله حسن و قبح، سه محور اصلی مطرح است: حسن و قبح ذاتی؛ حسن و قبح عقلی؛ سنخ قضایای حسن و قبح. پرسش اصلی این است که آیا حسن و قبح، ذاتی برای افعال اند؟ و آیا عقل انسان توان ادراک حسن و قبح افعال را دارد؟ و قضایای حسن و قبح آیا جز قضایای یقینی اند که ریشه در واقع و نفس الامر دارند یا جز قضایای مشهور بالمعنی الاخص اند که تنها پشتوانه آنها توافق آرا عقلاست؟ این پژوهش با هدف تبیین و ارزیابی دیدگاه های محقق اصفهانی و با روش توصیفی ـ تحلیلی به این مسیله پرداخته است. محقق اصفهانی، حسن و قبح به معنای استحقاق مدح و ذم ذاتی را جز عوارض ذاتی افعال دانسته و در مقام اثبات، توانایی عقلا را بر ادراک حسن و قبح اشیا به نحو ایجاب جزیی می پذیرد. ایشان قضایای حسن عدل و قبح ظلم را جز قضایای مشهور بالمعنی الاخص دانسته و تنها پشتوانه آنها را توافق آرا عقلا می داند. دیدگاه ایشان در کنار نقاط قوت، برخی کاستی ها نیز دارد که در این نوشتار تبیین می شوند.