قاعده الواحد از منظر فلسفه و عرفان اسلامی با تاکید بر آرای ابن عربی و مشاییان

قاعده «الواحد»، یکی از قواعد مهم فلسفی است که بر طبق آن، از علت واحد جز معلول واحد صادر نمی شود: «الواحد لایصدر عنه الا الواحد». با وجود توافقی که میان فلاسفه نسبت به این قاعده وجود دارد، در کلمات عرفا، این قاعده با انکار و یا دست کم اصلاح روبه رو شده است. فارغ از قبول یا عدم قبول اصل قاعده، چالش اصلی تقریر فلسفی و عرفانی تعیین مصداق برای مصدر و صادر اول و همچنین تبیین چگونگی صدور کثرات از علت واحد است. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی درصدد است با ارایه قرایت های فلسفی و عرفانی این قاعده و بررسی ایرادات عرفا به فلاسفه، مصادیق ارایه شده برای مصدر و صادر اول در دو دستگاه فکری را معرفی کرده، تقریر ایشان را نسبت به چگونگی صدور کثرات بیان کند؛ همچنین ثابت نماید که اولاً، فارغ از اختلافات صغروی فلسفه و عرفان، اصل قاعده با مبانی عرفانی سازگار است و ثانیا، ایرادی که عرفا بر فلاسفه وارد کرده اند قابل پاسخ گویی است؛ اگرچه تقریر عرفانی مبتنی بر رد یا قبول اشکال مزبور نمی باشد.