تعریف بانک داری اسلامی و مولفه های آن از نگاه فقه حکومتی

علی رغم گسترش ادبیات نظری و تجربی بانک داری اسلامی، اقتصاددانان مسلمان عمدتا به صراحت به تعریف بانک داری اسلامی و مولفه های آن نمی پردازند. اهمیت تعریف بانک داری اسلامی زمانی روشن می شود که بخواهیم مولفه های محوری در ارزیابی عملکرد بانک های اسلامی را تشریح کنیم. سوال اصلی مقاله این است که آیا بین دو رویکرد فقه حکومتی و غیرحکومتی در تعریف بانک داری اسلامی و مولفه های آن تفاوتی وجود دارد؟ در رویکرد فقه غیرحکومتی، تحقق بانک داری اسلامی متکی بر تطبیق احکام منصوص فقهی باب معاملات بر فعالیت های بانک اسلامی است. در مقابل، براساس رویکرد فقه حکومتی که نوعی فقه سیستمی است، تحقق بانک داری اسلامی علاوه بر اینکه مشروط به رعایت ضوابط منصوص فقهی است، نیازمند تامین شرایط سیستمی نظام مالی اسلامی است. یافته های مقاله که به روش تحلیلی ـ توصیفی سامان یافته نشان می دهد: درحالی که ضوابط منصوص بانک داری اسلامی به روش اجتهادی متعارف استنباط می شوند، شرایط سیستمی با روش کشفی از تحلیل ادلّه و احکام فقهی استخراج می شوند. در چارچوب رویکرد فقه حکومتی، بانک داری اسلامی علاوه بر لزوم تعیین ضوابط منصوصی همچون حذف ربا و رعایت فقه قراردادها، می باید ضوابط سیستمی همچون لزوم تابعیت سود از ضمان را نیز تامین نماید.