اراده انسان از دیدگاه غزالی و نقد آن با تکیه بر آثار صدرالمتالهین

نگارنده، در این پژوهش بر آن است که نظریات غزالی و نقد آن را بر اساس آرای صدرالمتالهین بررسی و تبیین کند. در این پژوهش، این مطالب بیان شده است: غزالی تبیین درستی از اراده انسان نداشته و فقط به ظواهر مستندات روایی و قرآنی تمسّک جسته است؛ وی اراده انسان را منافی توحید خداوند و علم و قدرت الهی می داند و فقط درصدد اثبات اراده الهی است؛ از این حیث حتی اگر برای انسان سهمی از اراده قایل شود از توحید در خالقیت سوال می شود؛ به همین سبب مسیله جبر مطرح می شود. صدرالمتالهین، اراده انسان را یک عامل انسانی و یکی از شیون نفس می داند؛ همچنین او انسان را درباره افعال درونی خود فاعل بالتجلّی می داند و اثبات می کند که اراده انسان هیچ گونه منافاتی با علم پیشین الهی و توحید افعالی ندارد. در فلسفه صدرالمتالهین ضرورت علّی و معلولی هرگز منافی اراده انسان نیست. او فاعلیت و مرید بودن انسان را می پذیرد؛ در عین حال خداوند را فاعل قریب افعال او معرفی می کند.