درآمدی بر نظریه فقه و فطرت

یکی از اقدامات ضروری در خصوص توسعه فقه، توسعه منابع آن است. توسعه منابع در دو جهت کیفی و کمّی امکان پذیر است. در توسعه کیفی، نوع نگاه و برداشت از منابع، موضوع بحث است. اما در توسعه کمّی، بحث بر سر این است که آیا منابع فقه در چهار منبع کنونی محصور است و یا از منابع دیگری نیز می توان در استنباط و استخراج احکام بهره جست؟ فطرت به عنوان یار دیرپا ـ اما مغفولٌ عنه ـ عقل، یکی از نمونه های قابل بحث و بررسی است که آیا قابلیت منبع قرار گرفتن برای فقه و احکام دینی را دارد یا خیر؟ مقاله حاضر به تبیین کارکردهای گوناگون علمی و عملی فطرت در سه مقوله پیشینی، میانی و پسینی می پردازد. در کارکرد پیشینی، فطرت به مثابه کشتزاری مستعد، زمینه و پیش زمینه فعالیت و ثمربخشی منابع چهارگانه کتاب، سنت، اجماع و عقل را فراهم می کند. در کارکرد میانی، فطرت ـ فی الجمله ـ در کنار منابع چهارگانه قرار گرفته و منبع فهم برخی از آموزه های دینی است. در کارکرد پسینی، فطرت معیار و ملاک صحت گزاره ها و آموزه های استنباطی دینی است.