تبیین و تحلیل اقسام رابطه جوهر و عرض در نظام صدرایی و مقایسه‏ای اجمالی با دیدگاه سینوی

موضوع «جوهر و عرض» از مباحث مهم فلسفی است؛ زیرا همه موجودات و یا همه موجودات ممکن با این دو عنوان، طبقه‏بندی می‏گردند. این موضوع دارای ابعاد گوناگونی است که در بین آنها کیفیت رابطه جوهر و اعراضش از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. این نوشتار با روش تحلیلی ـ توصیفی بر آن است که با بررسی تعابیر گوناگون و متعدد ملّاصدرا و مقایسه آنها، دیدگاه وی را در بیان نوع این ارتباط مشخص نموده و به اجمال، با نگرش سینوی مقایسه نماید.ابن‏سینا رابطه جوهر و اعراضش را رابطه علت و معلول می‏داند و به دوییت وجودی جوهر و عرض قایل است، درحالی‏که در تعابیر ملّاصدرا علاوه بر رابطه علیت، دو نوع رابطه دیگر نیز بین جوهر و عرض طرح می‏شود: رابطه حالّ و محل یا تابع و متبوع، و رابطه شان و ذی‏شان. درواقع، ملّاصدرا ابتدا برای جوهر و عرض، دو وجود جداگانه که یکی وابسته به دیگری است، قایل می‏شود، اما به تدریج فاصله بین جوهر و اعراضش را کم نموده تا آنجاکه در دیدگاه سومش به‏تبع دیدگاه نهایی خود در باب علیت، دوییت وجودی جوهر و عرض را برداشته و اعراض را شیون جوهر معرفی می‏کند. در تحلیل نهایی ملّاصدرا، عرض خارجی بودن به عرض تحلیلی بودن تبدیل می‏گردد.