نقدی تحلیلی بر «بازگشت به خویشتن» از منظر دکتر علی شریعتی

نظریه «بازگشت به خویش» از اندیشه‌های کانونی علی شریعتی، یکی از روشن‌فکران ایران معاصر است که فهم فرایند شکل‌گیری این ایده، به‌عنوان ستون فقرات مکتب فکری وی، مستلزم راهیابی به اندیشه اوست. در این مقاله با بهره‌گیری از هرمنوتیک قصدگرای اسکینر، که رهیافتی معتبر در فهم آرای سیاسی است، مجموعه 36جلدی میراث فکری شریعتی، به‌عنوان یک کنش گفتاری قصدشده، مورد توجه قرار گرفته شده تا نمایانگر گردد که فضای خلق چنین گفتاری در راستای گفتمان حاکم بر فضای سیاسی اجتماعی دهه 40 و 50 و همچنین پاسخ به مسئله «ازخودبیگانگی» و «سرگشتگی» جوانان در ایران بوده است. مقاله حاضر با مفروض دانستن اندیشه سیاسی اجتماعی به‌عنوان آراء و عقایدی درباره سامان وجه سیاسی اجتماعی حیات آدمی، مدعی است که اندیشه سیاسی اجتماعی شریعتی در قالب و قامت نظریه «بازگشت به خویش» بروز و ظهور یافته است که از سویی نیازمند اصلاح، تنقیح و تکمیل است و از سوی دیگر، دارای امکاناتی است که می‌توان در شرایط امروز کشور، به‌ویژه در جهت بازگشت جوان ایرانی به خویشتن خویش در دوران پساانقلاب از آن بهره جست. به‌نظر می‌رسد علی شریعتی در قالب یک ایدئولوژیست نوآور، با خلق ایده بازگشت به خویشتنِ ایرانی که مدعی بود دارای درون‌مایه‌های ایرانی و اسلامی در کنار ایده‌های نو و جدید است، در برهه‌های بحرانی تاریخ ایران توانست تا حدودی ذهنیت و افکار جوانان را به خود جلب کند، مسئله‌ای که امروز نیز در پرتو توجه به اندیشۀ درستی از بازگشت به خویشتن همچنان امکان‌پذیر است. با این وصف، نباید برای «بازگشت به خویشتن» با رویکرد التقاطی چشم‌بسته در مسیری گام برداشت که متفکرانی چون شریعتی درست یا نادرست طی کردند، بلکه باید از آموزه‌های اسلام ناب الهام پذیرفت و متناظر به آن آموزه‌ها مسیر «بازگشت به خویشتن» را هموار ساخت.

an analytical critique of the idea of “return to the self” from the perspective of dr. ali shari’ati

the theory of “return to self” is one of the central ideas of ali shari’ati, one of iran’s contemporary intellectuals. in order to understand the process of formation of this idea, which is the pillar of his school of thought, it is necessary to comprehend his thought. using skinner’s intentional hermeneutics, which is a valid approach to understand political opinions, this article studies the 36-volume collection of shari’ati’s intellectual legacy, as an intended speech act. this research shows that the atmosphere of the creation of this speech aligned with the dominant discourse in the socio-political atmosphere of the 1340s and 1350s, as well as a response to the problem of &alienation& and &confusion& of young people in iran. assuming that socio-political thoughts are the opinions and beliefs to organize the socio-political aspect of human life, this article claims that shari’ati’s socio-political thought has emerged in the form of the theory of &return to self,& which requires reform, refinement, and completion on the one hand, and has some capacities that can be useful for today’s situation of iran on the other hand; specially to return the young iranians to themselves in the post-revolutionary era. it seems that ali shariati, as an innovative ideologist, was able to attract the minds and thoughts of the youth to some extent during the critical periods of iranian history by creating the idea of the iranian return to the self, which he claimed to have iranian and islamic themes as well as new and novel ideas. considering the correct idea of the return to the self, this idea is still feasible today. however, one should not blindly follow the path of scholars such as shariati in their idea of “return to the self,”, whether their idea is right or wrong, especially when using an eclectic approach. rather, we should inspire from the teachings of pure islam and pave the way for the “return to the self” considering those teachings.