کیفیت تجلّی حق‏تعالی در عرفان اسلامی

از مسایلی که در عرفان اسلامی و بیانات اهل معرفت مورد توجه واقع شده، مسیله چگونگی ظهور حق‏تعالی در مراتب تعینات است؛ یعنی چگونه حق ـ جلّ و علا ـ از مرتبه کمون به مرتبه ظهور رسیده است. آنچه این مقاله به بررسی آن پرداخته، این است که این امر از آن مرتبه‏ای که هیچ نحو تعینی از خود ندارد، چگونه به مرحله‏ای می‏رسد که برای ما قابل مشاهده می‏گردد. همّ اساسی این پژوهش، توضیح بسامان و تبیین نظام‏مند نظر مشهور از اهل تحقیق است که در نهایت، بدین قرار قابل عرضه می‏باشد: در تعینات ذاتی، مانند تعین اوّل، ظهور از آنِ حق بوده، هستی حقیقی از اوست و در تعیناتی که در دایره فیض مقدس است، خلق ظهور داشته و حق باطن است؛ یعنی خلق حجاب حق است و اگر حجاب خلق برداشته شود، هستی حق ظاهر می‏گردد.