بررسی انتقادی دیدگاه حسن حنفی در مورد عالم قبر و برزخ

یکی از مسائل مهم در اعتقادات اسلامی، بحث معاد بوده و مسئلۀ عالم قبر و برزخ نیز جزء چالش‌برانگیزترین مباحث معاد است. در میان جریان نومعتزله، حسن حنفی جایگاه ویژه‌ای دارد. ایشان عالم قبر را فاقد حقیقت عینی دانسته و آن را زاییده ذهن بشر می‌داند. وی عذاب قبر را یک تصور عامیانه می‌داند که انسان آنچه را که در محسوسات می‌بیند، به عالم قبر که از دید پنهان است، نسبت می‌دهد. به اعتقاد وی باور به عالم قبر در اسلام، برگرفته از ادیان گذشته ازجمله یهودیت و مسیحیت و اقوام گذشته، نظیر مصریان است. همچنین ایشان به مباحث مطرح‌شده در مورد عالم قبر و برزخ مانند نحوه و هدف از پرسش و پاسخ، چگونگی پاداش و جزا در عالم قبر و برزخ، اشکالات متعددی وارد می‌کند و ادله عقلی و نقلی در این زمینه را به‌چالش می‌کشد. البته مدعیات حسن حنفی در باب عالم قبر و برزخ مبتنی بر مبانی فکری غلطی است که اتخاذ کرده است و در این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی، به آنها پاسخ داده شده است.