بررسی و مقایسۀ مفهوم اراده از دیدگاه روان‌شناسان و اندیشمندان مسلمان

براساس آموزه‌های اسلامی، انسان با قدرت اراده می‌تواند جانشین خداوند بر روی زمین شود و به مقام قرب الهی دست پیدا کند؛ اما درصورتی‌که بی‌اراده گردد، آنچنان نزول می‌کند که حتی از حیوانات نیز پست‌تر می‌شود. اندیشمندان اسلامی در باب چیستی اراده و چگونگی دستیابی به آن، مطالب گسترده‌ و متفاوتی را ذکر کرده‌اند. از سوی دیگر بعد از شکل‌گیری روان‌شناسی علمی در سال 1879، این مفهوم در میان روان‌شناسان نیز مورد بحث قرار گرفت؛ برخی آن را پذیرفته و به ‌بحث از چیستی و چگونگی آن پرداختند و برخی دیگر بکل آن را غیرعلمی دانسته و کنار گذاشتند. این گستردگی دیدگاه‌ها سبب شد تا به ‌بررسی مفهوم اراده از دیدگاه روان‌شناسان و اندیشمندان مسلمان پرداخته شود؛ و ازآنجا‌ که تاکنون مقایسه‌ای میان مفهوم اراده از منظر آنان انجام نگرفته، هدف این پژوهش شناسایی مفهوم اراده و مولفه‌های آن از منظر این دو گروه و سپس مقایسه بین آنهاست. روش این پژوهش کیفی است و به شیوه جمع‌آوری داده با استفاده از روش کتابخانه‌ای انجام می‌شود؛ سپس با استفاده از روش تحلیل محتوا به مولفه‌شناسی و مقایسه بین مولفه‌ها در هر دو گروه پرداخته می‌شود. نتایج به‌دست‌آمده حکایت از وجود شش مولفه توانایی روانی، مهار خود، میل و گرایش، توانمندی رفتاری، تصمیم‌گیری و رفتار هوشمند از منظر روان‌شناسان دارد که می‌توان آنها را در سه بُعد شناختی، هیجانی و رفتاری جای داد؛ درحالی‌ که مفهوم اراده از دیدگاه اندیشمندان اسلامی دارای چهار مولفه علم، میل و گرایش، ترجیح و تصمیم‌گیری است.