نقد نظریه‌های جامعه‌شناختی منشا دین با رویکرد قرآنی

ازجمله مباحث محوری در جامعه‌شناسی دین، بحث از منشا دین است. جامعه‌شناسان غالباً بدون توجه به دواعی ادیان در تبیین منشا خود، زمینه‌های اجتماعی تاریخی را در تکوین، استقرار، استمرار و تغییر دین دخیل می‌‌دانند. این نوشتار سعی دارد با رویکردی قرآنی در این خصوص اتخاذ موضع کرده و به سوال از چیستی منشا‌ دین پاسخ گوید. در پرتو این موضع قرآنی روشن خواهد شد که نظریه‌های جامعه‌شناسان اگر در خصوص ادیان و نحله‌های بشرساخته صادق باشد، درباره ادیان الهی قرین حقیقت نیست. رویکرد نوشتار در استنباط دیدگاه قرآن، رویکرد استنطاقی است که از طریق تامل و واکاوی مضامین آیات مربوط و بررسی متون تفسیری انجام پذیرفته است. تفکیک میان «منشا دین»، «منشا دینداری» و «خاستگاه اجتماعی دین» افقی برای ‌شناسایی خلط‌ های صورت‌گرفته، بر خواننده می‌‌گشاید. دیدگاه قرآن، متضمن سه مولفه «الهی بودن منشا دین»، «فطری بودن منشا دینداری» و «اجتماعی بودن خاستگاه دین» است. درحالی‌که در دیدگاه‌ غالب جامعه‌شناسان، بدون توجه به نقش علّی خداوند در ارسال و انزال دین و گرایش فطری و سرشتی عمیق انسان به مطالبه و پذیرش آن، ظهور دین عمدتاً به زمینه‌ها، ضرورت‌ها و اقتضائات حیات جمعی مستند شده است.