بررسی اندیشه تقدیرگرایی در تاریخ بیهقی

یکی از مسائلی که در مکاتب گوناگون در تاریخ‌نگاری اسلامی مورد توجه مورخان مختلف قرار گرفته و سعی شده تا وقایع مختلف براساس آن تفسیر شود، مسئله تقدیرگرایی است. این پژوهش می‌کوشد با روش توصیفی تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که اندیشۀ تقدیرگرایی در کتاب تاریخ بیهقی چگونه بوده‌ است؟ نتایج بررسی از یک طرف حاکی از آن است که بیهقی در تاریخ‌نگاری خویش به‌رغم به‌کارگیری روش علمی و گاه خردورزی، علاوه بر اینکه به نوعی، دچار دوگانگی و تناقض در سطح ظاهری تاریخ‌نگاری خویش شده، عملاً نیز با نفی ارادۀ انسان، تقدیر الهی را در پیدایش و شکل‌گیری حوادث، مهم‌ترین عامل معرفی می‌کند؛ که این اندیشه به‌ویژه در پیوند با مسائل سیاسی در تاریخ‌نگاری وی، بازتاب خاصی پیدا می‌کند. از سوی دیگر، نتایج بررسی نشان می‌دهد، عوامل مختلفی در بازتاب اندیشه تقدیرگرایی بیهقی نقش داشته‌اند.