جلوه‌های توحیدی و مراتب آن در دیوان حکیم سنایی

سنایی بنیانگذار واقعیِ منظوم عرفانی است که قرنی بر اذهان و قلوب تسلط داشت و اشعار وی علاوه بر نقل در متون تصوف از قبیل سوانح غزالی و لوایح منسوب به عین‌القضاة و کشف‌الاسرار میبدی، در مثنوی و فیه ما فیه مولوی و... نیز به استشهاد آمده است. ازآنجاکه توحید یکی از مباحث عرفانی است که در آثار سنایی بازتاب گسترده‌ای دارد. این پژوهش سعی می‌کند با تحقیق در آثار سنایی غزنوی، توحید و نمودهای توحیدی را در آثارِ این شاعرِ گران‌سنگ یافته و به این نتیجه برسد که در اشعاری که سخن از افعال حق‌تعالی است، عقاید سنایی گاهی به اشاعره نزدیک می‌شود، اما به‌طور قطع نمی‌توان ادعا کرد که سنایی در توحید و خداشناسی سمعاً و طاعتاً از نظام توحیدی اشاعره پیروی کرده است. سنایی در پاره‌ای از بحث‌ها، همچون منحصر ساختن نقش‌ها و کارها به خدا، آهنگ گسترش کلام اشعری است، اما با طرح اندیشه‌های فرقه‌های دیگر مانند شیعه، قصد دارد با نزدیک کردن مذهب‌ها، مسلمانان را در سایۀ اصل توحید یکی سازد.