جمع عارفانه میان خلوت و جلوت

در میان آموزه‌های دینی مفهوم خلوت دارای اهمیت و جایگاه والایی است، ازاین‌رو، عرفا نیز امر خلوت‌گزینی را در مسیر سیر و سلوک برای سالک طریق الی الله سفارش می‌کردند. از طرفی انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است؛ یعنی برای تداوم حیات و رفع نیازهای خویش ناچار است که با جامعۀ اطراف خود ارتباط موثر داشته باشد. خلوت به معنای انقطاع از خلق و اشتغال به حق می‌باشد. برخی از عرفا خلوت را بر همنشینی ترجیح داده و جهت تکمیل نفوس ناقصه خویش از معاشرت و همنشینی با خلق پرهیز کرده و زندگی سعادتمندانه را در گرو خلوت و دوری از خلق دانسته‌اند. در مقابل عده‌ای دیگر به مخالطت با خلق گراییده و اعتقاد داشته‌اند که بخشی از ظرف وجودی سالک و عارف در سایۀ انس، الفت و همنشینی با خلق به کمال می‌رسد و عدم مصاحبت و حضور در اجتماع، سبب غفلت از بعد جامعه‌پذیری انسان می‌گردد. در این میان برخی از عرفا نیز بین خلوت و بعد اجتمایی انسان جمع کرده‌اند. دراین پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی به بررسی چگونگی خلوت و سازگاری آن با بعد اجتماعی انسان پرداخته شده است. به‌ طوری می‌توان گفت آموزۀ خلوت امری موقتی است که در اوایل سلوک، و یا امری باطنی است که در مراحل گوناگون سلوک صورت می‌پذیرد؛ به‌گونه‌ای‌که عارف حضور اجتماعی داشته و از طرفی خلوت باطنی نیز دارد. حضور عارف در جامعه با خلوت عرفانی تنافی و ناسازگاری ندارد و سیرۀ بسیاری از عارفان نیز بر جمع میان آن دو بوده است. به این صورت که پس از بیان مدعا در هر بحث، ابتدا بیانات و نظرات دیگران نقل شده و سپس به تبیین و تحلیل ارتباط آن نظرات با موضوع بحث پرداخته شده است.