بازشناسی مفهوم «خیال» و جایگاه آن در معرفت‌شناسی دینیاز منظر قرآن و حدیث

در تاریخ فلسفة اسلامی از زمان فارابی تا عصر حاضر، قوة خیال و عالم خیال از مباحث بسیار مهم بوده است؛ زیرا بسیاری از مباحث کشفی، علمی و فلسفی را تنها با محوریت خیال می‌توان تبیین و توجیه نمود. ولی در فلسفه‌های معاصر، نقش معرفتی خیال به عنوان واسطه‌ای میان احساس و عقل، مورد غفلت قرار گرفته است.سوال اساسی این نوشتار، آن است که واژة «خیال» از چه مفهومی برخوردار است؟ و همچنین آموزه‌های دینی چه جایگاه و نقشی برای خیال در معرفت‌شناسی قائل شده است؟ و نیز معرفت حاصل از راه خیال، تا چه اندازه دارای ارزش معرفت‌شناختی است؟ نتایج پژوهش حاضر که بر پایة مطالعات اسنادی و به روش توصیفی تحلیلی است، نشان داد: خیال؛ حقیقتی است که آن به آن، جلوه‌گری می‌کند. صورتی است جزئی که شباهتی به واقع دارد؛ یعنی از شکل و مقدار برخوردار بوده، ولی ماده و مدت ندارد. از این جهت لغت‌شناسان از خیال با عناوینی همچون «شبیه به صورت» و «سایه‌گون» تعبیر کرده‌اند. خِیال به عنوان بخشی از شناخت باطنی انسان، در معرفت‌شناسی فلسفه، عرفان و اخلاق از جایگاه ممتازی برخوردار است که در صورت تهذیب و طهارت آن، نقشی عنصری در معرفت بشری و مشاهدات و ادراکات کشفی او ایفا می‌کند و همچنین در ایجاد رفتار عاقلانة انسان، سهم قابل‌توجهی خواهد داشت.