تحلیل شبکه‌ای و پیوند معنایی برخی از مهم‌ترین راهبردهای پیشرفت

پیشرفت و کمال‏طلبی از ویژگی‌های ذاتی نوع بشر و آرمانی جهان‏شمول است. بااین‌همه، اهداف و مقاصدی که آدمیان نیل به آنها را سعادت، مطلوب یا پیشرفت تلقی‏ می‏کنند، متفاوت است. برهمین‌اساس، توسعه غربی را از منظر اسلامی نمی‏توان ذیل مفهوم پیشرفت گنجاند. چون از دیدگاه اسلامی، کامجویی دنیوی به‌عنوان هدف نهایی تلاش‏های انسانی نه‌تنها زمینه‏ساز تعالی و سعادت انسانی را فراهم نمی‏سازد؛ برعکس، ریشه اصلی انحطاط بشر به‌شمار می‏رود. بنابراین، آنچه ماهیت فرایند پیشرفت را مشخص می‏کند نظام اهداف و غایاتی است که هرجامعه درصدد تحقق آنهاست. اهداف هم ماهیت یک حرکت استکمالی را مشخص می‏کند و هم شیوه‏ها و راهبردهای رسیدن به کمال‏مطلوب‏ها را تعیین می‏کند. با توجه به اهمیت کانونی راهبردها در گفتمان پیشرفت و فقدان اثری معتنابه در این خصوص، جستار حاضر با الهام از روش تحلیل و توصیف مفهومی و معناشناختی، برخی از مهم‌ترین راهبردهای نیل به پیشرفت را مطمح‌نظر و پیوند معنایی میان آنها را آشکار شد. یافته‌‌ها نشان داد که عقلانیت، نظم اجتماعی، عدالت، آزادی و جامعه‌پذیری چند راهبرد مهم پیشرفت به‌شمار می‌روند که از نگاه اسلامی اگرچه مفاهیم متعدند؛ در مصداق دارای رابطه این همانی‌اند.